Tag: medicinaal gebruik

Een fout in mijn leerboek!

Primula veris - gulden sleutelbloemVorige week kwam zoonlief glunderend thuis van: ‘Mama, er stonden twee fouten in ons W.O.-boek… En ik heb ze ontdekt!”
Waarop hij in zijn boekentas dook en het gewraakte boek tevoorschijn haalde.

Bij het thema ‘Mensen, dieren en planten’ was er een bladzijde over planten die gebruikt worden omwille van hun geneeskrachtige werking. En daar stond: ‘Eucalyptus wordt gebruikt voor longproblemen’, met daarnaast een foto van… sleutelbloemen.
Een volgend tekstje vertelde dat gewone huislook werd toegepast bij kleine brandwonden, en zoonlief vond het niet kloppen dat daar een foto van spinnenwebhuislook bijstond, in plaats van de gewone soort.
(Juf zou aan die sleutelbloemen even getwijfeld hebben, maar in de handleiding voor leerkrachten de bevestiging hebben gevonden.)

Hij is vervolgens met zijn fototoestelletje de tuin ingelopen om foto’s te maken van sleutelbloemen en van ‘gewoon’ huislook. De foto bij dit stukje is dit keer dus niet van mijn hand, maar de auteursrechten berusten geheel en al bij zoonlief – zelf is hij niet helemaal tevreden over de compositie: ‘dat sprietje krokusblad, dat is verkeerd…’

Overigens, zoals ik een jaar geleden schreef in een berichtje over de Gulden sleutelbloem, wordt die plant in de moderne fytotherapie inderdaad ook gebruikt voor longproblemen, zoals bronchitis en allerlei vormen van hoest!

Reizigers en Cosmopolieten V: De Teunisbloem – Gebruik

Teunisbloem - Prof ThoméWe kennen tegenwoordig de Teunisbloem vooral als een medicinale plant, maar oorspronkelijk zou ze met name als groente in Europa zijn ingevoerd.
Een paar woorden over beide toepassingen…

Medicinaal gebruik

Het medicinale toepassing van de Teunisbloem betreft met name het gebruik van de olie uit de zaden.

Teunisbloemolie bevat een hoog gehalte (tot 70 %) aan cis-linoleenzuur en ook een behoorlijk gehalte (tot 9%) van het vetzuur gamma-linoleenzuur (GLA). Dat gamma-linoleenzuur is een stof die in het lichaam gebruikt wordt bij de synthese van met name prostaglandines, hormoonachtige stoffen die tussenkomen in een hele reeks verschillende processen. Bovendien speelt GLA ook een rol in de opbouw van de celmembranen.

Normaal kan het lichaam voldoende linoleenzuur omzetten in GLA, maar door allerhande factoren (erfelijkheid, ouderdom, een dieet (te) rijk aan verzadigde en , leverproblemen, diabetes…) kan dat proces verstoord raken. Teunisbloemolie kan dan bijdragen tot het herstel van een evenwicht.

Indicaties

noemt dan ook een hele reeks eigenschappen en indicaties voor Teunisbloemolie.

Lees verder “Reizigers en Cosmopolieten V: De Teunisbloem – Gebruik”

Reizigers en Cosmopolieten III: Kweekgras

Kweekgras, elytrigia repens. Koehler's Medicinal-Plants 1887 - public domain

Verloren heb ik het gevecht, het gevecht tegen een onkruid dat kweekgras heet. Kweekgras, Elytrigia repens, als het een eetbare groente zou zijn dan was mijn vriezer nu tot de nok toe gevuld.

Met die woorden begint Dini Bellinga op haar blog haar berichtje met de titel ‘‘. En allicht is zij niet de enige die op een bepaald ogenblik de strijd opgeeft tegen dit hardnekkige wortelonkruid (ja, zelfs ik neem hier even de term ‘‘ in de mond). In zijn opmars past de kweek met overweldigend succes de strategie van ‘Verdeel en heers’ toe.

Wortelstokken als geheim wapen

Kweekgras vormt ondergronds een uitgebreid net van wortelstokken die zich in alle richtingen uitspreiden. De wortels vertonen op onregelmatige afstanden knopen waar de wortels kunnen vertakken, maar waar ook telkens een grasspriet naar boven kan komen. Het hele wortelsysteem kan zo’n dikke mat vormen, dat andere planten er door worden verstikt, wat Dini Bellinga zelfs zag gebeuren met haar pompoenen, nu toch niet echt planten die met veel onkruid problemen hebben. Als je de plant tracht weg te wieden, houdt er dan rekening mee dat elk klein stukje achtergebleven wortelstok aanleiding kan geven tot een nieuwe invasie van die ‘Razende bol’. (Razende Bol is de naam van het volkstuincomplex waar Dini tuiniert, maar ‘Bol’ is waarschijnlijk ook de benaming die vroeger aan lastige akkeronkruiden werd gegeven.) Lees verder “Reizigers en Cosmopolieten III: Kweekgras”

Reizigers en Cosmopolieten I: Grote Weegbree

In de volgende weken schrijf ik een serie stukjes over ‘Reizigers en cosmopolieten’, planten uit onze streken, die zich over de hele wereld verspreid hebben, of uit andere werelddelen, die intussen in onze flora helemaal ingeburgerd zijn. Een citaat van Richard Gleim dat hierbij goed past:

Wanderer in den Welten ohne Füße noch Beine zu haben, ohne Flügel und ohne Herz und zentrales Nervensystem. Ein Wanderer, der nur existieren kann, wenn er fest verwurzelt in der Erde sein Leben gestaltet, ernährt von Luft, Wasser, Sonne und löslichen Mineralien.
(Zwervend over de wereld zonder voeten of benen te bezitten, zonder vleugels of hart of centraal zenuwstelsel. Een zwerver, die slechts kan blijven bestaan, wanneer hij, vast geworteld in de aarde, zijn leven gestalte geeft, gevoed door lucht, water, zon en oplosbare mineralen.)(mijn vertaling)

En naar aanleiding van een vraag die een vriend me stelde, start ik deze reeks met de Grote weegbree.

weegbreeklein

Nee, een schoonheid is het niet echt, de Grote weegbree. En dat is ze op de plekken waar je ze het meest ziet groeien, al helemaal niet: ze laat zich gewillig vertrappen, en blijft toch nukkig voortleven. Je vindt haar aan de zoom van wegen en paden, tussen kasseien van opritten, zoals hier op de foto…
(In mijn tuin staat ook de Smalle en de Ruige weegbree, maar die zoeken liever plekken tussen hoger gras op, die houden niet zo van betreding.)

In de flora van Heimans, Heinsius en Thysse wordt de Grote weegbree ‘het allergemeenste onkruid’ genoemd, en laat ik maar veronderstellen dat daar ‘het meest algemeen voorkomende’ kruid mee wordt bedoeld.
De plant kwam oorspronkelijk enkel voor in Europa, maar is (onopzettelijk) door de Europeanen over de hele wereld verspreid.
Lees verder “Reizigers en Cosmopolieten I: Grote Weegbree”

Valse Salie, een Plantje uit de Kempen…

Valse salie - Teucrium scorodania.  Foto: AnneTanne - Creative Commonse LicenseToen ik daarstraks door de tuin liep, merkte ik, dat ik in mijn recente post over de bloemen die in oktober in mijn tuin bloeien, er alvast nog één vergeten ben: Valse Salie, een onopvallend geel-groen bloeiend plantje.

Valse salie heeft eigenlijk weinig met salie te maken, is zelfs geen lid van het geslacht Salvia, maar het is wel een lipbloemige, en de bladeren ervan lijken als twee druppels water op die van bijvoorbeeld de Veldsalie (Salvia pratensis), de Bossalie (Salvia nemorosa) of op een verkleinde versie van de Scharlei (Salvia sclarea). (Sommige bronnen zeggen: ‘het blad lijkt maar een klein beetje op salie’, maar dat gaat dan allicht om auteurs die enkel de ‘keukensalie’, S. officinalis, kennen, en niet de andere soorten salie.)

Lees verder “Valse Salie, een Plantje uit de Kempen…”

Salvia, nog een keer…

Salvia verticillata

E̩n van mijn allereerste blogstukjes, alweer driekwart jaar geleden, ging over de verschillende soorten salie Рof beter Рover wat er in Amerika zoal Salie genoemd wordt.
En vandaag vond ik op de blog van Henriette Kress plots een stukje over de verschillende soorten Salie die je in Europa vind en die al dan niet medicinaal bruikbaar zijn.
Lees verder “Salvia, nog een keer…”

Mariadistel – gebruik

Mariadistel als groente

mariadistel1Vroeger was de Mariadistel behalve een geneeskruid ook een moesplant, een groente. Dat kunnen we ons nu nauwelijks voorstellen, een plant met zulke taaie, prikkende blaren, dat die nog gegeten werd ook… Toch heb ik al van mensen gehoord, dat ze met een schaar de stekels van de bladeren knippen en die dan eten…
In ‘Het grote boek van de vergeten groenten‘ blijkt trouwens dat vrijwel de gehele plant kan gegeten worden:
– De bladeren kunnen jong rauw in salades worden gegeten (dan dus wel met die stekels weggeknipt veronderstel ik!)
– Oudere bladeren worden gestoofd als spinazie of kardoen.
– De bloemknoppen worden geoogst zoals artisjokken, en de bloembodems worden dan gegeten, die zouden een honingachtige smaak hebben.
– Je kan de wortels oogsten op het ogenblik dat de planten in bloei komen, en die verwerken in stoofschotels. De smaak zou lijken op die van schorseneren
– En tenslotte kan uit de zaden een fijne olie worden geperst, of ze kunnen worden vermalen en het meel kan aan brooddeeg worden toegevoegd.

Tja, ik zou het jammer vinden om de wortels te gebruiken, omdat je dan niet kan genieten van de bloei van de plant, en ook geen zaden krijgt, en de zaden, die zaai ik liever uit (ik heb trouwens nog nooit zo’n grote hoeveelheden geoogst dat ik die in een gerecht zou kunnen toepassen.)… Maar misschien dat ik toch eens een paar bladeren met andere bladgroenten ga meestoven…

Medicinaal gebruik van Mariadistel

Het medicinale gebruik van Mariadistel is volgens mij beter bekend dan die als groente. Medicinaal zijn het dus vooral de zaden die gebruikt worden. De zaden bevatten als belangrijke inhoudstoffen Silymarine (een verzamelnaam voor een mengsel van flavanol-afgeleiden), flavonoïden, wat bitterstoffen, etherische olie en Vitamine E.
Het is vooral dit silymarine dat verantwoordelijk is voor de belangrijkste eigenschap van de Mariadistel, namelijk haar beschermende en herstellende werking op de lever.

Het kruid kan met succes worden ingezet bij leverschade door verschillende toxische stoffen zoals alcohol.
In België zijn op dit ogenblik twee geneesmiddelen geregistreerd als hepatoprotectief, namelijk Legalon en Legalon-sil. Het eerste bevat als werkzame stof het silymarine, het andere bevat enkel silibinine (een van de afzonderlijke stoffen uit het silymarine-mengsel), en beiden zijn vervaardigd uit de zaden van de Mariadistel. (Enkel op doktersvoorschrift verkrijgbaar.)

Vaak wordt gezegd dat silymarine zelfs levercirrhose – een als onomkeerbaar beschouwde aandoening – kan herstellen. Dit laatste is dubieus, wanneer echt sprake is van cirrhose is mariadistel wel in staat de levensduur te verlengen, maar een werkelijk verdwijnen van de cirrhose is niet waarschijnlijk. In de voorstadia (alcoholische leversteatose – leververvetting) is herstel wel mogelijk, mits gepaard met absolute alcoholstop.
Maar ook – en wellicht is dit het best bekend – bij vergiftiging door de groene knolamaniet (een paddestoel die wel eens met een champignon wordt verwisseld, maar die dodelijk giftig is) is Mariadistel werkzaam. Het silymarine of silibinine wordt in die gevallen intraveneus toegediend, en uit gevalsstudies lijkt aannemelijk dat patiënten die met deze stoffen behandeld worden een grotere overlevingskans hebben.

Het hoeft geen verwondering te wekken dat de medicijnen die ik hierboven noemde, ontwikkeld zijn in Duitsland (een land met toch nog steeds een stevige fytotherapeutische traditie), en dat het gebruik ervan in de VS (waar de medische autoriteiten – nog- terughoudender staan tov kruiden dan in Europa) door de FDA niet is toegestaan. Toch lijkt ook daar de situatie wat te veranderen, en loopt er nu ginds een meerjaren studie naar het effect van (oraal) legalon bij de behandeling van hepatitis.
En recent kwam er een verhaal in het nieuws, over een familie uit Santa Cruz, Californië, waarvan zes leden vergiftigd raakte door het eten van in het wild geplukte paddenstoelen. Voor het eerst hebben artsen toen de toestemming gekregen om – met hoge spoed – Legalon in te voeren vanuit Duitsland. Het hele verhaal, op zijn Amerikaans geschreven en te lezen als een thriller, vind je in de lokale krant.

Belofte maakt schuld… Medicinaal gebruik van het herderstasje.

Tja, een beetje later dan gepland…¦
Ik heb nog steeds behoefte aan een agenda van elastiek, je weet wel, zo één waar je activiteiten aan kan blijven toevoegen, zonder dat je het te druk krijgt¦

Maar ik ging het toch over het Herderstasje hebben?
Ik vertelde in mijn verhaaltje over de naamgeving al, dat het herderstasje in het verleden ook wel bloedkruid werd genoemd, omwille van zijn samentrekkende eigenschappen en het daaruit volgende gebruik bij bloedingen. En ook tegenwoordig wordt het herderstasje vooral gebruikt bij bloedingen. Het kruid wordt onder andere toegepast bij inwendige bloedingen zoals menoragghieën (overvloedig menstrueel bloedverlies) en metroragghieën (baarmoederbloeding die geen verband heeft met de menstruele cyclus), maar ook bij uitwendige bloedingen zoals een bloedneus of bloedend tandvlees. En in het verleden was het vertrouwen in de bloedstelpende kwaliteiten van het herderstasje wel heel groot. Men geloofde dat een bloeding uit het rechterneusgat gestopt kon worden door een herderstasjes-plant in de linkerhand te houden en omgekeerd.
Daarnaast heeft het herderstasje net zoals bijvoorbeeld meidoorn een regulerend effect op de bloeddruk: het verlaagt een te hoge, en verhoogt een te lage bloeddruk. (Maar gebruik het kruid bij de behandeling van bloeddrukproblemen enkel onder dokterstoezicht!) Ook stimuleert het de bloedsomloop, en kan daarom een toepassing krijgen bij spataderen en zware benen als gevolg daarvan.
Het herderstasje is vochtafdrijvend, en een urinair antisepticum, maar dit zijn zeker geen belangrijke indicaties van het kruidje.

Er zijn weinig bijwerkingen of contra-indicaties bekend voor het herderstasje, maar het gebruik wordt ontraden tijdens de zwangerschap omdat het eventueel contracties kan opwekken. (Na de bevalling kan het dan wel weer nuttig zijn, bv bij post-partum bloedingen.)
Net zoals bij veel andere kruiden is wel enige voorzichtigheid geboden bij de combinatie met bepaalde geneesmiddelen. Zeker wanneer je medicijnen gebruikt tegen hartritmestoornissen, bepaalde plaspillen, digitalis-preparaten en theophylline (gebruikt bij asthma) moet je met je arts overleggen. Theoretisch kan er ook interactie zijn tussen herderstasje en medicijnen gebruikt bij de behandeling van lage bloeddruk, of bij MAO-remmers (een bepaald soort, relatief weinig gebruikte anti-depressiva. Als je deze antidepressiva gebruikt zal je steeds gewaarschuwd worden dat je geen voedsel mag gebruiken dat tyramine bevat, zoals noten en oude kaas. Ook herderstasje bevat een beetje tyramine, maar die hoeveelheid zal over het algemeen verwaarloosbaar zijn.)
Ik wil met deze laatste toevoeging, over problemen bij het combineren van kruiden met geneesmiddelen, geen paniek zaaien, maar er wel even op wijzen dat wanneer kruiden gebruikt worden omwille van hun medicinale werking (en je dus over het algemeen dagen lang hetzelfde kruid gebruikt), je er toch rekening mee moet houden dat je niet altijd straffeloos kruidengeneesmiddelen en andere geneesmiddelen door elkaar mag gebruiken. ‘Natuurlijk’ betekent niet perse onschadelijk.
Vooral mensen die bloedverdunnend middelen gebruiken moet zich goed realiseren dat veel kruiden (niet het herderstasje) niet goed samengaan met die medicijnen, en dat ze als ze kruiden toevoegen aan hun bloedverdunners, ze hun arts daarvan op de hoogte moeten brengen en eventueel hun bloedstolling extra moeten laten controleren!

Foto: Fried Kampes ©.
Let op: op de foto bij dit artikel is geen Creative Commons Licentie van toepassing, maar geldt het gewone copyright.