Tag: Waarschuwingen

Bryonia dioica – Heggerank

Bryonia dioica - Heggerank.  Mannelijke bloem

Als geneeskruid is de Heggenrank (terecht) helemaal in onbruik geraakt, maar toch vind ik het een boeiende plant… In de winter zie je er helemaal niks van, en in het voorjaar schieten er plots talrijke slappe stengels met malse bladeren uit de wortel, die zich met behulp van ranken in het struikgewas omhoog werken. Het is trouwens die manier van plots opduiken die de plant haar botanische geslachtsnaam ‘Bryonia’ bezorgde: De wortel is terug te vinden in het Griekse βρὐον / bryon, dat iets als ‘overvloedig spruiten’ betekent.
Ik kocht een paar jaar geleden een plantje bij Ecoflora, omdat ik het kruid in onze vorige tuin in Lier al zo’n leuke groeier vond. Maar ik zou ook op zoek moeten gaan naar een vrouwelijk plant… al schijnen die veel minder voor te komen dan de mannelijke. (De soortnaam ‘dioica’ betekent ’tweehuizig’, een plant dus die ofwel enkel mannelijke, ofwel enkel vrouwelijke bloemen draagt.)

De Heggenrank heeft ondergronds een stevige wortel, die met de jaren steeds groter kan worden. De wortel vertoont wel wat gelijkenis met die van de Alruin (zeker als hij wat wordt bijgesneden), en werd daarom wel eens gebruikt als surrogaatalruinmannetje (vaak zonder vermelding van de echte aard!). In een Frans geschrift uit 1815 (Secrets merveilleuses de Petit Albert) wordt verteld hoe een arme boer plotseling over veel geld kon beschikken. Hij zou een boerin die werd lastiggevallen hebben verdedigd, en als dank leerde ze hem om uit een heggenrankwortel ‘alruin’mannetjes te snijden… En als je weet dat in die tijd een Alruinmannetje tot 100 Thaler kon opbrengen…
Dr William Turner, die wel eens als de vader van de Engelse botanie wordt beschouwd, beschrijft hoe heggenrankwortels worden bijgesneden, en hoe er zelfs gierstzaadjes in gezaaid worden die ontkiemen tot een ‘baard’:

“The rootes which are counterfited and made like little pupettes or mammettes which come to be sold in England in boxes with heir and such forme as a man hath are nothyng elles but foolishe trifles and not naturall. For they are so trymmed of crafty theves to mocke the poore people with all and to rob them both of theyr wit and theyr money”

In het Engels heet de plant trouwens nog steeds: English Mandrake.

In Duitsland bestond het gebruik, dat jonge, trouwlustige meisjes schijfjes van de heggenrankwortel in hun schoenen stopten wanneer ze naar de kermis gingen, terwijl ze zegden: “Körschenwurzel in mei Schuh, Ihr Junggesellen lauf mir zu’.
Elders in Duitsland bestond het gebruik om bloed van een jichtlijder in een uitgeholde wortelknol te doen en die te begraven. Wanneer de knol tenslotte verging, zou ook de ziekte verdwenen zijn. Op andere plaatsen holde men de wortel uit tot een beker, waaruit men de zieke liet drinken. (In het Duits heette de plant dan ook wel Gichtrübe, wat zoveel is als jichtplant, jichtwortel.)

In de streek waar ik woon heette de plant wel ‘schijtwortel’, en dat dit een naam is met ‘geschiedenis’, zien we terug bij Dodoens, die al van ‘Schytcruyt’ sprak. Inderdaad is de plant (sterk) laxerend, om niet te zeggen giftig… Vroeger werd het kruid wel toegepast voor kwalen als jicht (zie hierboven) en reuma, of als laxerend middel, maar zoals dat heet, de therapeutische dosis ligt heel erg dicht bij de toxische dosis, en voor je het weet ben je aan het vergiftigen in plaats van aan het behandelen. Bij vergiftiging zien we misselijkheid, braken, bloederige diarree en eventueel dood door verlamming van het centraal zenuwstelsel…
Een plant dus om als eigenaardigheid in je haag te laten groeien, maar niet om te gebruiken…

Belofte maakt schuld… Medicinaal gebruik van het herderstasje.

Tja, een beetje later dan gepland…¦
Ik heb nog steeds behoefte aan een agenda van elastiek, je weet wel, zo één waar je activiteiten aan kan blijven toevoegen, zonder dat je het te druk krijgt¦

Maar ik ging het toch over het Herderstasje hebben?
Ik vertelde in mijn verhaaltje over de naamgeving al, dat het herderstasje in het verleden ook wel bloedkruid werd genoemd, omwille van zijn samentrekkende eigenschappen en het daaruit volgende gebruik bij bloedingen. En ook tegenwoordig wordt het herderstasje vooral gebruikt bij bloedingen. Het kruid wordt onder andere toegepast bij inwendige bloedingen zoals menoragghieën (overvloedig menstrueel bloedverlies) en metroragghieën (baarmoederbloeding die geen verband heeft met de menstruele cyclus), maar ook bij uitwendige bloedingen zoals een bloedneus of bloedend tandvlees. En in het verleden was het vertrouwen in de bloedstelpende kwaliteiten van het herderstasje wel heel groot. Men geloofde dat een bloeding uit het rechterneusgat gestopt kon worden door een herderstasjes-plant in de linkerhand te houden en omgekeerd.
Daarnaast heeft het herderstasje net zoals bijvoorbeeld meidoorn een regulerend effect op de bloeddruk: het verlaagt een te hoge, en verhoogt een te lage bloeddruk. (Maar gebruik het kruid bij de behandeling van bloeddrukproblemen enkel onder dokterstoezicht!) Ook stimuleert het de bloedsomloop, en kan daarom een toepassing krijgen bij spataderen en zware benen als gevolg daarvan.
Het herderstasje is vochtafdrijvend, en een urinair antisepticum, maar dit zijn zeker geen belangrijke indicaties van het kruidje.

Er zijn weinig bijwerkingen of contra-indicaties bekend voor het herderstasje, maar het gebruik wordt ontraden tijdens de zwangerschap omdat het eventueel contracties kan opwekken. (Na de bevalling kan het dan wel weer nuttig zijn, bv bij post-partum bloedingen.)
Net zoals bij veel andere kruiden is wel enige voorzichtigheid geboden bij de combinatie met bepaalde geneesmiddelen. Zeker wanneer je medicijnen gebruikt tegen hartritmestoornissen, bepaalde plaspillen, digitalis-preparaten en theophylline (gebruikt bij asthma) moet je met je arts overleggen. Theoretisch kan er ook interactie zijn tussen herderstasje en medicijnen gebruikt bij de behandeling van lage bloeddruk, of bij MAO-remmers (een bepaald soort, relatief weinig gebruikte anti-depressiva. Als je deze antidepressiva gebruikt zal je steeds gewaarschuwd worden dat je geen voedsel mag gebruiken dat tyramine bevat, zoals noten en oude kaas. Ook herderstasje bevat een beetje tyramine, maar die hoeveelheid zal over het algemeen verwaarloosbaar zijn.)
Ik wil met deze laatste toevoeging, over problemen bij het combineren van kruiden met geneesmiddelen, geen paniek zaaien, maar er wel even op wijzen dat wanneer kruiden gebruikt worden omwille van hun medicinale werking (en je dus over het algemeen dagen lang hetzelfde kruid gebruikt), je er toch rekening mee moet houden dat je niet altijd straffeloos kruidengeneesmiddelen en andere geneesmiddelen door elkaar mag gebruiken. ‘Natuurlijk’ betekent niet perse onschadelijk.
Vooral mensen die bloedverdunnend middelen gebruiken moet zich goed realiseren dat veel kruiden (niet het herderstasje) niet goed samengaan met die medicijnen, en dat ze als ze kruiden toevoegen aan hun bloedverdunners, ze hun arts daarvan op de hoogte moeten brengen en eventueel hun bloedstolling extra moeten laten controleren!

Foto: Fried Kampes ©.
Let op: op de foto bij dit artikel is geen Creative Commons Licentie van toepassing, maar geldt het gewone copyright.

Echinacea purpurea en immuniteitsproblemen

(Ik pronk weer met geleende veren: de foto van vandaag is van ‘Zeitspuren‘, en is gepubliceerd onder een Creative Commons Licentie)

Vandaag werd ik er door iemand op attent gemaakt dat in mijn oude artikel over Echinacea purpurea, ik met geen woord rep over de risico’s van dit kruid bij auto-immuunziekten en andere immuniteitsproblemen.
Die opmerking is inderdaad volkomen terecht, en daarom maak ik het hier alvast even goed. (Op de site wordt de tekst ook aangepast, maar ik ben – zoals is al eerder vertelde – achter de schermen met een grondige restyling en hier en daar ook tekstuele herwerking bezig, en het zal daardoor even duren voor de wijzigingen zichtbaar worden…)

Hoewel Echinacea gewoonlijk beschouwd wordt als een veilig kruid, is voorzichtigheid echt wel geboden in een aantal omstandigheden waarin de immuniteit onderdrukt of anderszins aangetast is.
Enerzijds kan je hierbij denken aan patiënten wier immuniteit ‘kunstmatig’ onderdrukt wordt, bijvoorbeeld na een transplantatie.
Anderzijds gaat het om mensen die een auto-immuunziekte hebben, zoals bijvoorbeeld Lupus … Maar ook sommige schildklieraandoeningen (ziekte van Hashimoto) kunnen een auto-immuuncomponent hebben.
Geert Verhelst noemt als verdere contra-indicaties ook andere evolutieve systemische aandoeningen zoals bv Multiple Sclerose, en ziekten als tuberculose, leukose, kanker en leukemie, AIDS/HIV, en nieraandoeningen

Paul Bergner, een bekend kruidendeskundige, komt in een artikel ‘Cautions with echinacea in auto immune disease?’ terug op zijn eigen bewering van een half jaar eerder. Hij had toen in een boek over de geneeskracht van Echinacea en Canadese geelwortel (Goldenseal – Hydrastis canadensis) gezegd dat hij na grondig onderzoek tot de conclusie was gekomen dat Echinacea echt niet zo gecontra-indiceerd was bij auto-immuunaandoeningen. Een half jaar later schrijft hij (mijn vertaling): “De beste clinici zijn steeds bereid om hun woorden, of hun vroegere overtuigingen, in te slikken als de reële ervaring met patiënten die tegenspreekt en een patiënt erdoor benadeeld wordt, en dat moet ik nu dus ook doen.”
Binnen twee maanden na de publicatie van dit boek werd de man geconfronteerd met twee patiënten wiens auto-immuunziekte duidelijk verergerde na het starten van Echinacea, en met een derde wiens ziekte extreem opflakkerde binnen de 24 uur na het starten van een behandeling met het kruid.

Opnieuw blijkt hiermee, dat kruiden krachtige middelen kunnen zijn, en dat ‘het is natuurlijk’ daarom niet betekent ‘het is onschadelijk’…
Maar, ondanks het bovenstaande, blijft gelden, dat Echinacea over het algemeen een kruid is dat voor heel veel mensen zinnig is als een ‘boost’ voor het immuunsysteem…

Maar precies mensen die problemen hebben met hun immuunsysteem, moeten zich dus vooraf grondig informeren.

Als je kruiden gebruikt als geneesmiddelen, ga er dan ook mee om als met geneesmiddelen. Als een arts je vraagt, of je nog andere medicijnen gebruikt dan wat hij/zij je voorschrijft, noem dan ook de kruiden die je gebruikt…. (OK, ik weet het, veel artsen zijn niet echt op de hoogte van de eventuele werking/bijwerkingen/interacties van kruiden, maar er zijn er wellicht meer dan je denkt die er wel – minstens een klein beetje – over weten… en ze zitten vaak dichter bij de bronnen om er iets over te kunnen opzoeken…)