Reizigers en Cosmopolieten III: Kweekgras

Kweekgras, elytrigia repens. Koehler's Medicinal-Plants 1887 - public domain

Verloren heb ik het gevecht, het gevecht tegen een onkruid dat kweekgras heet. Kweekgras, Elytrigia repens, als het een eetbare groente zou zijn dan was mijn vriezer nu tot de nok toe gevuld.

Met die woorden begint Dini Bellinga op haar blog haar berichtje met de titel ‘‘. En allicht is zij niet de enige die op een bepaald ogenblik de strijd opgeeft tegen dit hardnekkige wortelonkruid (ja, zelfs ik neem hier even de term ‘‘ in de mond). In zijn opmars past de kweek met overweldigend succes de strategie van ‘Verdeel en heers’ toe.

Wortelstokken als geheim wapen

Kweekgras vormt ondergronds een uitgebreid net van wortelstokken die zich in alle richtingen uitspreiden. De wortels vertonen op onregelmatige afstanden knopen waar de wortels kunnen vertakken, maar waar ook telkens een grasspriet naar boven kan komen. Het hele wortelsysteem kan zo’n dikke mat vormen, dat andere planten er door worden verstikt, wat Dini Bellinga zelfs zag gebeuren met haar pompoenen, nu toch niet echt planten die met veel onkruid problemen hebben. Als je de plant tracht weg te wieden, houdt er dan rekening mee dat elk klein stukje achtergebleven wortelstok aanleiding kan geven tot een nieuwe invasie van die ‘Razende bol’. (Razende Bol is de naam van het volkstuincomplex waar Dini tuiniert, maar ‘Bol’ is waarschijnlijk ook de benaming die vroeger aan lastige akkeronkruiden werd gegeven.)

Wereldwijd

Kweekgras is een plant die overleeft in de meeste grondsoorten, al heeft het een voorkeur voor een wat lichtere zandige bodem. Het is totaal niet vorstgevoelig, en het is dan ook niet verbazend dat het een enorme geografische verspreiding kent. De plant kwam oorspronkelijk enkel voor in Europa, maar heeft zich – waarschijnlijk vooral door menselijk verkeer – verspreid naar Australië, Nieuw Zeeland, Groenland, Noord Afrika en alle gematigde zones van Azië en de beide Amerika’s. Waarschijnlijk kwam het zaad mee met partijen hooi en strooi, of met zaad voor kweekdravik (Bromopsis inermis), dat als voedergewas voor het vee wordt gebruikt. In andere delen van de wereld komen nauwe verwanten van de plant voor. Het gewas nestelt zich vervolgens vooral op sterk verstoorde bodem, en is dan ook algemeen op akkers, wegbermen en braakliggend terrein.

Gebruik

Als voedsel

Hoewel de wortels van kweekgras erg dun zijn, bevatten ze veel zetmeel en eiwitten, en hebben een wat zoete smaak. In het verleden werden de gedroogde wortels wel tot meel gemalen en gebruikt als aanvulling bij het bakken van brood (met name tijdens WO II in Duitsland, heb ik me laten vertellen). De gedroogde en geroosterde wortels zijn ook wel als koffiesurrogaat gebruikt.

Medicinaal gebruik

Culpeper schatte kweekgras als medicinaal kruid erg hoog. In ‘The Complete Herbal‘ schrijft hij in 1653:

Although a gardener be of another opinion, yet a physician holds half an acre of them to be worth five acres of carrots twice told over.

Op dit ogenblik wordt Kweekgras vooral gebruik bij aandoeningen van nieren en urinewegen. Het kruid is licht diuretisch, en heeft een herstellend effect op de slijmvliezen van de organen. Honden zullen, wanneer ze vrij buiten kunnen, regelmatig kweekgras eten. Vaak wordt verondersteld dat dit gebeurt om een braakreflex op te wekken nadat het dier iets verkeerd heeft gegeten, maar dat blijkt lang niet altijd het geval. Juliette de Bairacli Levy, toch wel een autoriteit op het vlak van dieren en kruiden, veronderstelt dat het eten van kweekgras de spijsvertering ondersteunt, anderen menen dat ze er gewoon van eten omdat ze het lekker vinden.

Naamgeving, etymologie

De Nederlandse naam Kweek, Kweekgras, het Duitse Quecke en het Engelse Quackgrass stammen waarschijnlijk van het oud-Hoogduitse woord ‘queck’, dat krachtig, levendig betekent. Je herkent die wortel ook in kwiek, kwikzilver en kwikstaart. Het verband met de onuitroeibaarheid van het kruid moet allicht niet uitgetekend worden! In het Engels (zie ook in de tekst van Culpeper) heeft men het ook wel over Dog’s grass, en dat werd al verklaard onder het kopje medicinaal gebruik hierboven. De wetenschappelijke naam heeft een behoorlijke geschiedenis. Heel vaak wordt Kweekgras nog Agropyron repens genoemd, de naam die het kruid ook officieel tot een jaar of tien geleden nog droeg, en die het al kreeg ten tijde van Linnaeus. Dat woord is afgeleid van de Griekse wortels Agros (veld) en Pyros (tarwe), veldtarwe dus. ‘Repens’ is Latijn voor kruipend, en slaat dus op de wortelstokken. De etymologische herkomst van de huidige geslachtsnaam Elytrigia heb ik nergens kunnen vinden. Tja, en is het bovenstaande nu voldoende om ons met de aanwezigheid van kweekgras in onze borders te verzoenen? Ik vrees het ergste…

(De illustratie bij dit artikel valt niet zoals de rest van deze blog onder een Creative Commons Licentie, maar behoort tot het publieke domein)

 

Deze buttons respecteren je privacy (zie info):

11 thoughts on “Reizigers en Cosmopolieten III: Kweekgras

  1. Ik vroeg me af of je een hond had, die dit gras nodig heeft?
    Ik kan me de frustratie wel voorstellen.. ik laat het lekker staan.. ahum.. Mijn tuin is eigenlijk de natuur en daar heb ik genoeg van.
    Dat soort visgraat bouw van de zaden, daar kijk ik altijd gebiologeerd naar, het geeft ruimte en structuur en toch mag het ook zijn eigen vorm aannemen.
    De wortels helpen de grond los te maken en zorgt voor contact niet vanuit de lucht maar vanuit de aarde, omdat de wortels elkaar aanraken!

  2. Nee, ik heb geen hond, en overigens valt het met het kweekgras in mijn (wilde) tuin echt wel mee.
    De frustratie kwam met name van Dini Bellinga… en eerlijk is eerlijk, al laat ik de natuur in ruim 90 % van de tuin (gecontroleerd) zijn gang gaan, in mijn kruidenborders ben ik dit soort wortelonkruiden liever kwijt dan rijk.

  3. Heel verrast om mijn woorden geciteerd te zien op je site. Mijn gevecht tegen het kweekgras heb ik hervat, zelf hou ik veel van wilde planten en kruiden en zal ook niet gauw iets onkruid noemen maar mijn liefde houdt op bij Kweekgras. Liever zie ik een veld vol korenbloemen en bolderik op mijn moestuin staan dan mijn vriend Kweek. Voor mij is kweekgras dus de enige plant die ik van mijzelf ONKRUID mag noemen.

  4. De vraag is: hoe verdelg je het wanneer het rijkelijk de vaste-plantenborders heeft ingepalmd? Een klant van me heeft er ontzettend veel last van, maar ik kan geen pasklare oplossing aanreiken. Iemand een gouden tip?

  5. @ Menck: Helaas… De enige remedie die ik ken is: alle planten uit de border halen, minitieus elk stukje wortelstok van de kweek uit de wortelkluiten peuteren, vervolgens de aarde van de border heel nauwgezet uitvorken.
    De planten dan weer terugzetten en de boel goed in de gaten (blijven) houden en zogauw er terug kweekgras tevoorschijn komt, het plantje zo volledig mogelijk weghalen.

    Ik vrees dat voor kweekgras geldt: ‘voorkomen is beter dan niet genezen’….
    Voor wij een border aanlegden, hebben wij de grond ter plaatse telkens vooraf een jaar of twee afgedekt met landbouwplastiek.
    Op dit ogenblik zou ik het iets anders doen: ik zou alles afdekken met (onbedrukt) karton, met daarover een laag hooi/stro/mulch van een cm of tien dik. Eventueel op regelmatige tijdstippen de laag aanvullen, en ook hier weer twee jaar wachten.
    De reden voor die tweede methode:
    – het oogt mooier
    – dat aan onze toch redelijk schrale zandgrond op deze manier extra organisch materiaal wordt toegevoegd is mooi meegenomen
    – als er nog wortelstokken van kweek zouden overleven, dan zullen die zich op den duur als het ware uit de grond en in de dikke mulchlaag werken, en zijn dan veel gemakkelijker te verwijderen.

  6. Bedankt voor je uitleg, AnneTanne. Kweekgras is dus echt wel een heel kwaaie jongen. Twee jaar op voorhand de grond afdekken is in mijn branche helaas uitgesloten.

  7. Dat kan ik me voorstellen…
    En nu is twee jaar moeten wachten inderdaad wel erg lang.

    Ik merk echter in mijn omgeving dat mensen een tuin soms als een zeer statisch gegeven bekijken: die wordt aangelegd, en moet vlak na aanleg helemaal ‘klaar’ zijn… en vervolgens mag hij niet meer veranderen.
    (We hebben zo een buurman, die zo ongeveer alle bomen in zijn tuin – die toch zo’n 30 are groot is – elk najaar weer terugsnoeit tot allemaal exact dezelfde hoogte, exact dezelfde hoogte ook als een jaar geleden)

  8. Dag AnneTanne,

    Ik kwam zoekend op het woord kweekgras jouw blog tegen en wilde nog even een andere methode om kweek weg te krijgen noemen. Die bestaat uit het weghalen van de ergste kweek en daarna het inzaaien van winterrogge als groenbemester, liefst tweemaal achtereen. Je kunt dit bijvoorbeeld eerst aan het eind van de herfst doen, als (een flink deel van) de grond leeg is, en dan nog een keer in maart, zodat je de grond in mei kunt gaan gebruiken. Het schijnt dat winterrogge een gifstof afscheidt via de wortels, die de resterende kweek verzwakt. Winterrogge dekt de grond volledig af, maakt de bodem prachtig los en als je het zeist en dan keert, krijg je een mooie humusrijke grond. Het beste kun je de zuurgraad van de grond vervolgens verlagen door enkele malen per jaar de grond te bekalken.

    Ook dit is een mooie manier van bestrijden, die je wat extra’s oplevert.

    Succes,
    Paul

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.