Tijm – Thymus sp.

Grote tijm - Thymus pulegoides.  Foto: Manuel M. Ramos. Creative Commons LicenseDe kleine bossige struikjes tijm die in de groentenafdeling van de supermarkt verkocht worden, is de uit Zuid-Europa afkomstige echte Tijm of Thymus vulgaris. In ons land komen in het wild ook enkele soorten voo, met name de Grote wilde tijm (Thymus pulegioides) en de Wilde tijm (Thymus serpyllum). In de keuken zijn die op dezelfde manier te gebruiken als de echte tijm. Hun medicinale toepassing in op details verschillend.

Beschrijving

Er zijn een paar honderd verschillende soorten tijm, waarvan er een drietal algemeen door kruidenkundigen gebruikt worden. Ik beperk mij hier dan ook tot de beschrijving van deze drie: de ‘Echte’ Tijm, Thymus vulgaris, de Wilde Tijm, Thymus serpyllum, en de Citroentijm, Thymus x citriodorus.
De andere tijmsoorten kunnen probleemloos in de keuken worden gebruikt, en als je de ruimte hebt in de tuin, raad ik je aan om een paar verschillende soorten tijm in je tuin te planten, die je in je tijmgerechten afwisselend kan gebruiken.

De echte tijm, Thymus vulgaris, is de best gekende van de medicinale tijmsoorten. Hij vormt kleine struikjes die meestal nauwelijks hoger zijn dan 20 tot 30 cm, en iets breder. Echte Tijm heeft houtige, kronkelige stengels met rechtop zittende zijtakjes. Hij heeft – zoals alle tijmsoorten – kleine, zittende, smalle blaadjes van hooguit enkele mm lang. De blaadjes zijn
langs de rand naar achter opgerold.
De witte tot bleekpurperen lipbloemetjes staan in bijschermen in de oksels van de blaadjes. Het vruchtje is een bruine, vierdelige, kale splitvrucht.
Tijm trekt veel bijen aan en de honing is erg lekker.
Er bestaan cultivars met bont blad en opvallender gekleurde bloemen.Deze tijmsoort wordt medicinaal het meest gebruikt.

De Citroentijm, Thymus x citriodorus, vormt eveneens struikjes, die in vergelijking met de echte tijm een stuk lager en breder zijn. Het kruid wordt dan ook wel aangeplant als bodembedekker. Voor culinair gebruik geven sommigen aan
deze tijmsoort de voorkeur.
De ‘x’ in de botanische benaming van de citroentijm geeft aan dat het hier om een kruising gaat, en wel tussen de Grote Tijm (Thymus pulegioides) en de Echte Tijm (Thymus vulgaris).

De wilde of ‘kruiptijm’, Thymus serpyllum, heeft, zoals de volksnaam en de botanische naam al zeggen, een kruipende habitus. Het is een veelvormige soort, wat inhoudt dat, naargelang van van standplaats en klimaat het ‘fenotype’ van de plant er
anders uit kan zien.

Zelf vind ik dat eigenlijk ook de Grote tijm (Thymus Pulegioides) en de Karweitijm (Thymus herba-barona) een plekje verdienen in een wat grotere kruidentuin.

Teelt en Oogst

De meeste tijmsoorten zijn in onze streken behoorlijk winterhard – sommige boeken stellen voor ook de echte tijm bij strenge vorst af te dekken, maar dat is volgens mij niet nodig.
Sommige cultivars (van Thymus serpyllum, T. x citriodorus e.a.) kunnen wel iets vorstgevoeliger zijn. Ik geef liever geen strikte aanbevelingen, doch kan wel mijn eigen ervaringen weergeven: De Thymus serpyllum subsp. lanuginosis hield het bij mij (Kempense zandgrond) slechts één jaar uit. Ook de meeste andere lage soorten verdwenen in de loop van de tijd.
De Thymus x citriodorus ‘Silver Queen’ wordt in sommige bronnen ‘een minder winterharde variëteit’ genoemd,terwijl andere bronnen hem beter tegen vorst bestand noemen dan de andere citriodorus-cultivars. Het exemplaar in mijn tuin overleefde de winters voorbeeldig, tot we in winter 2002-2003 een tiental dagen lang ‘kale vorst’ hadden. Samen met een aantal andere struikachtige kruiden heeft ook mijn Thymus x citriodorus ‘Silver Queen’ het toen begeven…

Tijm vraagt bij voorkeur een goed doorlatende, niet al te
voedselrijke, neutrale tot enigszins kalkrijke bodem. Hij heeft vooral een hekel aan vochtigheid in de winter.

Karweitijm - Thymus herba-barona. Foto: Sensei ©Vermeerderen kan door zaaien (alleen de soorten), meteen ter plaatse of in het vroege voorjaar binnenshuis, door scheuren in voorjaar of nazomer en door kruidachtige stek in de zomer.
Na de bloei wordt vooral de Thymus vulgaris best licht gesnoeid, om een bossig struikje te behouden.

Oogsten kan je in principe vrijwel het hele jaar door, in elk geval voor culinair gebruik. Voor medicinaal gebruik oogst je bij voorkeur vlak voor, of helemaal in het begin van de bloei. Je oogst vooral jonge twijgjes en bloeitoppen.

(Terug naar boven)

Medicinaal Gebruik

Inhoudstoffen

Een meer volledige lijst van inhoudstoffen kan je terugvinden in Dr Duke’s Phytochemical and Ethnobotanical Databases.
Onderstaande lijst betreft de belangrijkste inhoudstoffen van de Thymus vulgaris.

  • 4’5-dihydroxy-3′,6,7-trimethoxyflavone
  • 4-terpineol
  • 5,4′-dihydroxy-6,7,8,3-tetramethoxyflavone
  • 8-methoxy-cirsilineol
  • alpha-linoleenzuur
  • alpha-pineen
  • alpha-terpineen
  • alpha-terpineol
  • anethol
  • apigenine
  • beta-pineen
  • beta-terpineol
  • borneol
  • bornyl-acetaat
  • caffeïnezuur
  • campheen
  • campher
  • caprinezuur
  • carvacrol
  • carvone
  • cholorogeen zuur
  • chrysoeriol
  • cynnaminezuur
  • cyrsilioneol
  • citral
  • eugenol
  • feruline-zuur
  • galline-zuur
  • gamma-terpineen
  • geraniol
  • iso-eugenol
  • kaempferol
  • limoneen
  • lutioline
  • menthone
  • myrceen
  • naringenine
  • oleanol-zuur
  • P-coumarine-zuur
  • para-hydroxy-benzoë-zuur
  • roosmarijnzuur
  • thymol
  • ursolzuur
  • vanillinezuur

Eigenschappen

Antiseptisch, antitussief en expectorant, carminatief,
spasmolytisch, astringerend

Gebruik

Tijm wordt vaak toegepast bij infecties van de hogere en de lagere luchtwegen. Inderdaad is tijm effectief bij bronchitis, laryngitis, maar ook bij astmatische problemen, kinkhoest… Een deel van de werking heeft te maken met het bactericide effect, maar ook het ontspannende effect op de spiertjes van de luchtwegen, en het slijmoplossende en hoestbedarende effect is hier
belangrijk.

Een ander, net zo belangrijk, maar iets minder bekend effect van tijm is dat op de spijsvertering, en vind toepassing bij indigestie, maar ook bij ontstekingsprocessen ter hoogte van het spijsverteringsstelsen, zoals gastritis en sommige vormen van diarree.

Vooral van de wilde tijm wordt gezegd dat deze een rustgevende werking heeft, hoewel men nog niet precies heeft kunnen bepalen aan welke inhoudstoffen deze werking precies toe te schrijven is. In elk geval kan het een waardevol kruid zijn als
toevoeging aan mengsels voor slapeloosheid, (spannings)hoofdpijn.
Zoals een aantal andere kruiden met een ontspannende werking wordt ook tijm aanbevolen bij asthenie.
De schijnbare tegenstelling wordt verklaard doordat men in dat geval moeilijk nog tot een gezonde ontspanning komt.
Kruiptijm - Thymus serpyllum. Deutschlands Flora in Abbildungen. Public domain

Tijm in de aromatherapie

Etherische olie van tijm, van Thymus vulgaris, is niet één etherische olie: er bestaan er minimaal zes verschillende, die men ‘chemotypes’ of ‘chemovar’ (cv.) noemt. Het blijkt dat twee tijmplantjes, hoewel ze er identiek uitzien, toch een licht verschillende etherische olie kunnen produceren, en soms kan je dit verschil in geur zelfs waarnemen. Een uit zaad gekweekte tijmplant heeft bovendien niet noodzakelijk hetzelfde chemotype als de plant waarvan het zaad afkomstig is, enkel via stek kan men het chemotype behouden.

De belangrijkste chemotypes zijn:

  • Thymus vulgaris cv. carvacrol (rode tijm)
  • Thymus vulgaris cv. thymol (rode tijm)
  • Thymus vulgaris cv. geraniol (witte, gele of zoete tijm)
  • Thymus vulgaris cv. linalol (witte, gele of zoete tijm)
  • Thymus vulgaris cv. thujanol (witte, gele of zoete tijm)
  • Thymus vulgaris cv. alpha-terpineol (witte, gele of zoete tijm)

Maar zoals uit bovenstaand lijstje blijkt, kunnen die zes groepen in twee hoofdgroepen worden onderverdeeld: Enerzijds de rode tijm, anderzijds de groep die, naar gelang van de bron, wit, geel of zoet wordt genoemd. De kleur slaat hierbij niet, zoals sommige bronnen beweren, op de kleur van de bloemen, doch op die van de etherische olie.
De ‘rode’
tijmoliën zijn de chemotypes die een hoog gehalte aan fenolen bevatten. Dit betekent dan ook dat dit de soorten zijn die zeer sterk antiseptisch werken, maar anderzijds kunnen ze de huid flink irriteren, en het gebruik ervan blijft dan ook best in handen van ervaren aromatherapeuten.
De ‘witte’ of ‘zoete’ tijmoliën bevatten alcoholen. De eigenschappen van deze vier chemotypes overlappen elkaar sterk: Hun werking is antibacterieel, antiviraal en fungicide, verder zijn ze immuunstimulerend en tonisch voor het zenuwstelsel. Indicaties zijn onder andere blaasontsteking, arthritis, sinusitis, keel- en oorontsteking, bronchitis, enteritis en huidproblemen zoals eczema en acne.
Ook de EO uit de wilde tijm (Thymus
serpyllum) is een ‘witte’ tijm, en wordt vaak aanbevolen voor gebruik bij kinderen.

De etherische oliën van tijm worden bij voorkeur niet inwendig gebruikt, maar kunnen in een stoombad, of een massage-olie of lotion wel erg goed van pas komen bij dezelfde indicaties als het kruid (zie hierboven).
Tijmolie is zeer sterk anti-septisch, maar wordt bij voorkeur niet onverdund gebruikt.

Waarschuwingen en contra-indicaties

De
etherische olie van tijm wordt best vermeden door zwangere vrouwen, door mensen met hoge bloeddruk. Als keukenkruid of occasioneel als kruidenthee is er echter geen enkel gevaar.
Het inwendig gebruik van tijmolie is af te raden.

(Terug naar boven)

Naamgeving

Dioscorides gebruikte al de benaming Thymos voor tijm. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de preciese oorsprong van de naam niet met zekerheid te achterhalen is.
Enerzijds zijn er een aantal verklaringen die een Griekse wortel naar voor
schuiven:
De oorsprong zou te vinden zijn in ’thyos’, dat ‘geurig hout’ betekent, en ’thýô’, rookoffer.
Een andere verklaring geeft als oorsprong het Egyptische ’tham’, en dit zou een sterk geurende plant zijn die werd toegepast bij het mummificatieproces. Vervolgens werd dit woord (dat misschien een andere plant gold) door de Grieken omgevormd tot
thýmbra.
De verklaring die Tijm in verband brengt met Moed, is waarschijnlijk onjuist (Zie ook bij geschiedenis en folklore)

De volksnamen Roomse Kwendel, Römische Quendel, waarbij ‘Kwendel’ wilde tijm is, slaat op het feit dat de echte Tijm door Monniken uit Italië naar Duitsland zou gebracht zijn.

Volksnamen

Nederlands: Echte tijm: Franse zomertijm, gekweekte tijm, hooitijm, Palioen, Pejoene, Pelioen, Pijlioen, Pijljoen, Pilllioen, plioen, prieul, prieur, priheul, riekaard, riekend kruid, rieksele, Roomse kwendel, taaimoes, taaimus, temoech, Te(e)moes, têmos,
thijmiaan, thijmoes, thijmus, thimoes, thym, thymiaen, tijmes, tijmiaan, tijmiet, tijmoen, tijmmoes, tijmus, timiaan, timmer, timoen, timon, toemoes, tripkruid, tuintijm…
Wilde tijm: citroentijm, heitijm, kruiptijm, kwendel, onzelievevrouwebedstro, sadonie, tijmoes en veldtijm.
Engels: Echte tijm: Garden Thyme, Common Thyme, Common Garden Thyme, Mother of Thyme
Wilde tijm: Continental wild thyme, Creeping thyme, Mother of Thyme, Serpyllum, English Thyme (VS), German Thyme (GB)
Duits: Echte tijm: Thymian, Römischer Quendel
Wilde tijm: Quendel, Feldthymian

Frans: Echte tijm: Thym (ordinaire)
Wilde tijm: Serpolet

(Terug naar boven)

Grote tijm - Thymus pulegoides.  Foto: Leo Michels ©

Geschiedenis en Folklore

In de oudheid noemde men niet alleen de Echte en de Wilde Tijm met die naam, doch ook verschillende muntsoorten (Mentha) en het Bergbonenkruid (Satureja montana) werden ’tijm’ genoemd. Men gaat er van uit dat dit te maken heeft met de
ceremoniële rol die die kruiden speelden, en met het feit dat ze allen als rookkruid (zie naamgeving) werden gebruikt.

In het oude Griekenland werd Tijm geofferd aan Aphrodite, godin van de vruchtbaarheid en de zinnelijke liefde. Wellicht is het van hieruit dat Tijm in het volksgeloof een typische vrouwenplant is geworden.

Lange tijd is Tijm het symbool geweest van kracht, moed en opoffering. Nu en dan vind je dan ook als etymologische verklaring voor Tijm dat het afkomstig is van het Grieks ‘Thymos’, moed, omdat de oude Grieken al hadden opgemerkt dat bijen veel ‘moediger’ waren als ze op Tijm hadden gevlogen. Deze verklaring lijkt mij weliswaar zeer weinig plausibel, doch feit is dat tot in de Middeleeuwen Tijm het zinnebeeld van moed is geweest, en ook de betekenis van Tijm in de bloementaal houdt hiermee verband: Omdat Tijm geacht wordt energie te geven (zie ook ‘medicinaal gebruik’), kreeg het kruid de betekenis van bedrijvigheid, drukte en huiselijke vlijt en vandaar ‘Ik heb een goede huisvrouw nodig, zoals jij’!

Van in de Romeinse tijd werd Tijm beschouwd als een afweermiddel en een antigif.
Dit geloof bleef bestaan tot in het zeer recente verleden, toen op drievuldigheidsdag (de eerste zondag na Pinksteren) van versgeplukte tijm kransen werden gevlochten die in de kelder en de stal werden gehangen als bescherming tegen toverij. Het vee zou dan gezond blijven, en goede melk geven.
Ook speelt tijm een rol op de oud-Germaanse feestdagen: Zo geeft men in de Joel-periode kruiden, waaronder Tijm, aan het vee, en is het in sommige streken één van de rookkruiden die men tijdens de ‘rooknachten’ (21 dec., kerstnacht, nieuwjaarsnacht en de nacht voor drie Koningen) verbrandde.

In het noorden van Engeland bestaat een gebruik waarbij een ongehuwd meisje op de vooravond van 21 januari (St. Agnes) in één schoen een takje tijm stak, en in de andere een takje roosmarijn, en een takje van elk aan iedere zijde van haar bed. Ze zou dan dromen van haar toekomstige echtgenoot.

Symbolisch gebruik

Zowel Tijm als Wilde Tijm worden beschouwd als vrouwelijke kruiden, gewijd aan de godin Aphrodite, en (dus) vallend onder
de planeet Venus.
Venus, dat kan dus ‘vrijdagmagie’ betekenen, dus magische rituelen betreffende liefde, vriendschap, trouw, schoonheid en jeugdigheid.

Maar ook de aloude associatie van Tijm met moed kan je gebruiken in de magie. Sue Bowes voegt beide voorgaande associaties samen, en zegt dat “het een belangrijk kruid (is) als je moed zoekt om je geliefde de waarheid te vertellen, of om misschien wel een huwelijksaanzoek te doen”.

Tenslotte is Tijm een zuiverend kruid, en kan
dus toegevoegd worden aan een zuiverend bad, of verbrand worden om een ruimte te zuiveren.
Scott Cunningham suggereert o.a. Tijm als kruid bij de viering van Midzomer, maar je kan ook teruggrijpen naar de oude Germaanse traditie van de
rooknachten en Tijm verbranden tijdens Joel-vieringen of andere rituelen in de Joel-periode.

(Terug naar boven)

Deze buttons respecteren je privacy (zie info):

3 thoughts on “Tijm – Thymus sp.

  1. Hello Anne,,

    Prachtige info

    Ik woon alweer zo,n kleine 10jaar in Thailand, nou is mijn vraag mijn vrouw heeft in een keer een verschrikkelijk (Acne) niet weg te krijgen hahaaaa Mijn moeder en dat is al weer heel wat jaren (50) geleden gebruikte Tijm maar ik weet niet hoe? maakte ze er thee van? ik weet dat TIJM goed te gebruiken is maar hoe? misschien weet U hier een antwoord op!!

    Groeten, Michel and Nong v d Linde

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.