Kleefkruid – Galium aparine

Kleefkruid is kruid dat de meeste kinderen die in een enigszins natuurrijke omgeving opgroeien wel bekend is. Het is een heerlijk kruid voor plaagspelletjes, of je kan met de afzonderlijke blaadjes allerlei tekeningen op je kleren aanbrengen…
Zijn medicinale eigenschappen zijn een beetje in de vergeethoek geraakt, en in de tuin wordt het plantje als nauwelijks meer dan een onkruid beschouwd, maar er valt heel wat over te vertellen…

Beschrijving

Galium aparine - Kleefkruid. Foto: AnneTanne. Creative Commons LicenseKleefkruid is een éénjarige plant uit de familie van de sterbladigen (Rubiaceae), net zoals het Lievevrouwebedstro, dat trouwens ook tot het geslacht Galium, Walstro, behoort.

Kleefkruid is een plant die te vinden is op vochtige tot droge, zeer voedselrijke, omgewerkte grond in loofbossen en struweel, in akkers en op vaak half-beschaduwde plaatsen.
De plant ontkiemt in het vroege voorjaar. Er vormen zich dunne, op doorsnede vierkante stengels
die heel erg slap zijn, en zonder steun ligt de plant op de grond. Zowel de stengels als de blaadjes zijn echter bezet met overvloedige, korte en stijve haartjes, die maken dat de plant op elke enigszins ruwe ondergrond als het ware vastkleeft. Hierdoor is het plantje in staat zich langs planten of andere substraten ‘omhoog’ te werken en zich bijna volledig op te richten – het kan dan een hoogte tot 120 cm bereiken.
De smalle, lancetvormige blaadjes staan in kransen van zes tot acht rond de stengels.
De plant bloeit van juni tot oktober, met kleine onopvallende witte bloemetjes. Ze worden
gevolgd door bolvormige zaaddoosjes, die eveneens bezet zijn met schijnbaar kleverige haartjes, en die maken dat de zaden zich kunnen vasthechten aan de vacht van dieren en zo over grote afstanden kunnen verspreid worden.

Op akkerland was het kleefkruid één van de meest gevreesde eenjarigeonkruiden, dat tot een belangrijk verlies aan opbrengst en kwaliteit kon leiden. Het overwoekert immers de gekweekte gewassen en drukt ze naar beneden, en maakt ze daardoor vatbaarder voor ziekten en plagen.
Kussens van kleefkruid kunnen maaidorsers kompleet lamleggen. Men heeft bij tarwe opbrengstverliezen tot 36 % genoteerd: De bundels kleefkruid wikkelen zich rond het maaimechanisme, en leggen de machine hierdoor stil. De oogst moet echter ook nog eens bijkomend geschoond en gedroogd worden, want de massa groene stof verhoogt de vochtigheid, en moet ook vervolgens nog eens verwijderd worden.
De zaden van kleefkruid vormen de belangrijkste organische verontreiniging van graangewassen, die niet meer als voedingsgraan voor de mens mogen verkocht worden als er kleefkruidzaad in voorkomt, maar enkel nog als dierenvoer op de markt mogen komen (hoewel je af en toen inderdaad in een pak graan een paar kleefkruidzaden kan tegenkomen, realiseer ik me nu plots).
In de intensieve landbouw gelden erg strenge regels (in elk geval in Duitsland) voor de bestrijding van kleefkruid: in erg gevoelige teelten moet men het onkruid bestrijden vanaf het ogenblik dat er één plant per tien vierkante meter voorkomt, zoniet breidt het zich in de volgende jaren (door zaadvorming: 300-400 per plant) ongebreideld uit.

(Terug naar boven)

Teelt en oogst

Uit het voorgaande is al duidelijk dat kleefkruid een plantje is dat je niet echt in je nette kruidentuin zal kweken. Wanneer je de beschikking hebt over een grote, wat ruige tuin, zal het kruid zich wellicht al spontaan in een rommelig hoekje vestigen, waarna je het vervolgens niet meer kwijtraakt.

Als je maar een kleine tuin hebt, geef je er beter de voorkeur aan om kleefkruid (net zoals brandnetel en zevenblad) in het wild te oogsten, natuurlijk op een plek ver van uitlaatgassen en andere verontreinigingen.
Het oogsten doe je trouwens vlak voor, of bij het begin van de bloei van het kruid,
dus eigenlijk van half mei tot eind juli. In die periode kan je het gedeelte van je oogst dat je niet vers gebruikt, op een droge, warme en donkere plaats drogen. In augustus kan je eventueel nog oogsten voor onmiddelijk gebruik, maar het kruid zou ik dan niet meer drogen en bewaren. Voor het medicinale gebruik is het verse kruid verre te verkiezen boven het gedroogde.

Als je geen kleefkruid in je tuin hebt, en het toch zelf wil kweken, zal je in
het wild op zoek moeten naar zaad. Zoals met de meeste ‘wilde’ zaden kies je er best voor om die zaden onmiddelijk uit te zaaien. Eémaal je het kruid in je tuin hebt, zal je het in de regel niet meer moeten zaaien, hooguit het teveel wegwieden. Dat wieden is trouwens heel gemakkelijk, het kruid zit maar met een paar dunne worteltjes vast in de grond, maar zorg er wel voor dat je dit tijdig doet, voor het kruid zaad gevormd heeft (wat in de loop van de zomer gebeurt).

(Terug naar boven)

Medicinaal Gebruik

Inhoudstoffen

  • (Iridoïd-)glycosiden, waaronder monotropeïne, asperuloside en aucubine.
  • Fenolzuur
  • Flavonoïden
  • Tannines
  • Glycosiden

Eigenschappen

Galium aparine - Kleefkruid. Foto: Ed Luschei - Creative Commons LicenseDiuretisch,eetlustopwekkend, ontstekingsremmend, stimuleert de lymfedrainage en alteratief

Gebruik

David Hoffmann beveelt Kleefkruid vooral aan als alteratief (nee, niet alterNatief). De term ‘alteratief’ is een relatief jonge term in de Westerse kruidengeneeskunde, en wordt gebruikt voor kruiden die vroeger meestal ‘bloedzuiverend’ genoemd werden.
Alteratieven zijn stoffen die het gezond functioneren van het lichaam of van een orgaansysteem ondersteunen. Men weet eigenlijk nog niet precies op welke wijze elk van deze kruiden deze functie vervult, maar in elk geval sturen ze de stofwisseling zodanig aan dat verschillende functies van organen wordt gestimuleerd, gaande van voeding tot
eliminatie van afval.
Sommige van deze kruiden ondersteunen de nieren, longen, lever en huid bij het verwijderen van afvalstoffen, anderen zullen eerder de spijsvertering ondersteunen of een anti-micorbiële werking hebben, en van nog anderen is het precieze werkingsmechanisme niet bekend.

Daarnaast is met name de werking als een lymfatisch tonicum belangrijk. Het kan veilig worden toegepast als ondersteunende behandeling van een breed scala aan aandoeningen waarbij het lymfestelsel is betrokken.
Je kan denken aan gezwollen, ontstoken klieren (lymfadenitis), en met name bij tonsilitis (keelamandelontsteking) en problemen van de adenoÃïden.

Kleefkruid is omwille van zijn verzachtende werking ook bruikbaar bij heel wat huidproblemen, vooral met droge huid.
Ook wordt het toegepast bij blaasontstekingen en andere problemen van de urinewegen, vooral indien die met pijn gepaard gaan. Het kruid wordt hier dan vaak gecombineerd met ‘demulcerende’ (de slijmvliezen verzachtende) kruiden.

Voorzorgen en bijwerkingen

Door de aanwezigheid van cumarines mag kleefkruid niet samen met bloedverdunners worden gebruikt. Ook wie met diuretica (plaspillen) wordt behandelt gebruikt best geen kleefkruid.
(Terug naar boven)

Naamgeving

Wat ik hier vertel over de herkomst van de soortnaam Galium, geldt natuurlijk onverkort ook voor Galium odoratum, Lievevrouwebedstro.

In ‘Galium’ herken je het Grieks ‘Gala’ (melk). Een verklaring hiervoor is dat de leden van het geslacht walstro (Galium) vroeger zijn gebruikt bij de kaasbereiding om melk te stremmen. De voor het stremmen verantwoordelijke stof is het Aparine. In de Duitse volksnaam Labkraut of Duftlabkraut herken je trouwens nog ‘leb’ (stremsel).
Een andere verklaring zou te vinden zijn in een gebruik van het kleefkruid, Galium aparine. Vroeger werd in de wei de melk vanuit de melkemmer in de melkkruiken gegoten,
door een geëmproviseerde zeef gemaakt van een bal kleefkruid die in de wijde hals van de melkkruik werd gestopt.

De soortnaam ‘aparine’ heeft zijn wortels in het Griekse ‘Apairo’, wat vastnemen, beetpakken betekent, en wat natuurlijk slaat op het feit dat het kruid door de stugge, naar beneden gerichte haartjes op stengels en blaren zich overal aan ‘vastpakt’…

De verklaring van de Nederlandse naam ‘Kleefkruid’ hoeft dan ook geen verdere verklaring meer, en ook tal van volksnamen verwijzen naar het ‘kleverige’ aspect van de plant.
‘Duivelsnaaigaren’ en vergelijkbare namen hebben waarschijnlijk eveneens te maken met het feit dat de plant door zijn kleven en klimmen flink wat problemen kon veroorzaken in (graan)gewassen.

Rob van de Hoeden bezorgde mij volgende verklaring voor de ongewoon klinkende volksnamen als Riepeltocht:

Kleijn (…) verwijst daarbij naar een mededeling in een werk van H.C. van Hall uit 1854, “Neerlands plantenschat of landhuishoudkundige Flora”, die het volgende over kleefkruid schrijft: Inzonderheid vindt men het in de gerst, zodat men in enige delen van Groningen afzonderlijke rijpeltocht-zeven heeft om de gerst van dit gewas te zuiveren. Slaat men het Etymologisch woordenboek van J. de Vries op, dan
lezen we bij ‘rijp’: Oudsaksisch rîpi hangt samen met het Oudengelse ripan ‘oogsten’ (een Noorweegse dialectische vorm is ripa ‘afplukken’), verder met reep en repel. Rijp is dus het gewas dat geplukt en geoogst kan worden. En bij ’tocht’ vinden we dit: is een afleiding van een Germaans werkwoord teuhan dat met ‘het trekken’ in verband staat, zie teug en tijgen. Bij ’teug’: behoort bij het Middelnederlandse tien, tooch, ghetoghen, en bij ’tijgen’: een verouderd werkwoord dat op het Middelnederlandse tien ’trekken’ teruggaat. Een bezigheid om het voedselgewas van het lastige onkruid kleefkruid te zuiveren werd hier dus tot volksnaam van de plant zelf.

In het klassieke Griekenland werd Kleefkruid ‘Philanthropon’ genoemd, ‘mensenvriend’, omwille van de ‘klittende’ eigenschap van het kruid. Een oude Engelse volksnaam, loveman, is hier wellicht van afgeleid.

Volksnamen

Galium aparine - Kleefkruid. Foto: Jean-Luc Miard. GNU Free documentation LicenseNederlands: Jan-kleef-an, Jan-plak-an, Katteklauwen, Klef-Klef, Kleine klit (de grote klit = Arctium lappa), Kletteklauw, Kliskruid, Klitkruid, Klevers, Wilde klimmer, Duivelsnaaigaren, Duvelsnaaigoarn, Duwelsdraat, Ganzegras, Riepeltocht, Rijpeltocht, Ripeltocht.
Engels: Cleavers, Clivers, Catchweed, Scratchweed, Beggar’s Lice, Goosegrass, Bedstraw, Sweetheart, Loveman.
Duits: Kleblabkraut, Klabergras, Klebgras, Klettekraut, Klimme, Hafta, Wundkraut, Zaunkleber, Zaunreiter
Frans: Gaillet accrochant, Gaillet gratteron, Glouteron, Grat(t)eron, Herbe collante, Rièble, Prend-main, Petit Glouteron, Saigne-langue, Anis sucré, traînasse.

(Terug naar boven)

Geschiedenis en Folklore

Het oudste gebruik van Kleefkruid dat in schriftelijke bronnen wordt vermeld, is niet medicinaal: Dioscorides vermelde dat de Griekse herders van het kruid een zeef maakten waarmee ze de melk schoonden.
Linnaeus wees er op dat ook in zijn tijd dit gebruik in Zweden nog steeds bestond, en volgens Mrs Grieves in haar ‘A Modern Herbal’ was dat in het begin van de 20ste eeuw nog steeds zo.

(Terug naar boven)

Deze buttons respecteren je privacy (zie info):

39 thoughts on “Kleefkruid – Galium aparine

  1. De meeste dieren weten veel beter dan mensen welk voedsel goed/slecht voor hen is.
    Als een dier een uitgesproken voorkeur voor een bepaalde plant gaat vertonen, heeft dat vaak te maken met het feit dat het instinctief voelt dat die plant hem/haar goed doet.

    Maar, net zoals het voor mensen belangrijk is om aan een arts te vertellen dat ze bepaalde kruiden gebruiken, zeker wanneer de dokter geneesmiddelen wil voorschrijven, is het zinnig om dit feit ook te melden wanneer je dier bij de dierenarts komt (enerzijds omdat de keuze voor een bepaalde plant soms een aanwijzing kan geven wat er met het dier scheelt, anderzijds omdat sommige medicijnen en kruiden vervelende interacties vertonen, en die dus beter niet samen gebruikt worden).

  2. Hallo,
    Wij geven gericht kleefkruid (in droge vorm) of vers geplukt (en dan enkele uurtjes laten verdorren om het kliteffect te verminderen) aan onze paarden, o.a. in reinigingskuren of aan paarden die aanleg hebben tot oedeem in de ledematen. Wij boeken daar goede resultaten mee.

    mick

  3. Hallo AnneTanne, hefti, mick,

    over het gebruik van kruiden door dieren: veel dieren weten inderdaad instinctief wat wel en niet goed voor ze is. En het is zeker belangrijk dit mee te nemen bij de behandeling van een dier. Als je dierenarts niet voldoende weet over de werking van een kruid bij een dier kun je contact opnemen met een natuurgeneeskundige of fytotherapeut voor dieren. Dan kun je ook bespreken of het wellicht zin heeft het kruid meer gericht toe te dienen.

    Gratia

  4. Pingback: In bloei op 2 juni
  5. hoi ik heb het probleem dat mijn (langharige)kat zich blijkbaar in een bosje kleefkruit genesteld heeft. en nu hangt het beest echt VOL met de zaadjes ervan. rug , buik, alles.
    en heelaas laat hij t niet toe dan ik aan zn vacht pulk om voorzichtig de zaadjes te verwijderen. nu ja enkele uurtjes en schrammen later heb ik t meeste uit zn rug gehaald, ma nu hangt zn buik nog steeds vol. en t beestje wil nog liefst van al zelf zn pels schoonmaken (eruit likken/bijten/ opeten) . nu ja na t lezen van de eigenschappen van kleefkruit ben ik al een beetje op mn gemak dat dit geen giftige plant is maar toch.
    iemand enig idee om die dingen te verwijderen?

    1. Hoi Sofie,

      Vorige week kwam mijn kat – een Noorse boskat – helemaal maar dan ook HELEMAAL onder de kleefkruidzaadjes thuis, tot tussen zijn tenen toe. Het vreemde was, mijn kat laat zich nauwelijks borstelen maar ik mocht (samen met hem) wel aan de bolletjes werken (met de hand, dan). Dat heeft ruim twee uur geduurd en ik had daarna een compacte bol vacht plus zaadjes zo groot als een honkball! Sindsdien – alsof hij toch heeft begrepen dat ik hem hielp – mag ik mijn kat met de ‘Furminator’ (kort) borstelen. Als jouw kat zich wel laat borstelen, dan kan ik deze speciale (hoewel dure) borstel van harte aanbevelen: als je niet te hard drukt, kun je de zaden laag voor laag hiermee uitkammen zonder dat er veel aan de vacht en vel wordt getrokken. Verder is het een geweldige borstel voor het verwijderen van overtollige vacht. Google even voor verkooppunten van de Furminator (of kijk in je lokale dierenwinkel).
      Groetjes, Barbara

  6. Ik ben dus Lisa en ik ben allergisch aan kleefkruid :
    – Hoe los je dat op of hoe vermijd en genees je het ?
    – Kan ik het in m’n tuin vinden ?
    – Is het giftig voor mensen ?
    – …….

    Bedankt en hopelijk heb ik reacties,
    Mgv

    1. Een allergie aan kleefkruid is inderdaad bekend, en zoals veel allergieën is de belangrijkste remedie het contact met de plant vermijden.
      Of het in jouw tuin staat, weet ik niet, maar het is een vrij veel voorkomend (on)kruid. Ik denk dat je best iemand in je omgeving zoekt die wat van planten kent, en die vragen om jou kleefkruid te leren herkennen. Als je het één keer gezien (en aangeraakt!) hebt, kan je het in je eigen tuin zonder moeite herkennen. (Kinderen kennen kleefkruid over het algemeen goed – of in elk geval het ‘plaag’gebruik ervan: de plant blijft heel gemakkelijk o.a. aan je kleren hangen als het er tegen wordt gegooid. Maar verwar het niet met klis.)

      Wat het antwoord op je laatste vraag betreft: als je mijn artikel leest, dan weet je daar het antwoord wel op 🙂

  7. Wat ik graag zou willen weten, is hoe je dit kruid gebruik, kun je er thee van trekken, of is het minder eenvoudig?
    Ik zou het graag persoonlijk uit willen proberen ivm bepaalde lichamelijke klachten.

    groet
    Micheline

  8. Hallo ik heb last van lymfeoedeem in mijn arm na borstoperatie,heeft iemand idee of kleefkruid hier bij kan helpen
    bedankt voor eventuele reactie

    1. Kleefkruid kan wellicht een ondersteunende rol spelen, maar uit mijn eigen kennissenkring weet ik dat het vooral heel zinvol kan zijn om een kinesist te vinden die gespecialiseerd is in manuele lymfedrainage. Kleefkruid kan dan wellicht ondersteunen, maar kan en mag hier zeker niet de enige/belangrijkste therapie zijn.

  9. Ik heb van de week het kleefkruid uitgekozen als simuli waarna ik het heb leren potentieren (in een D6 verdunning) volgens de klassieke homeopathie.
    Nu vind ik in bovenstaand artikel al allerlei info over dit kruid.
    Wie kan me nog meer vertellen over de werking/betekenis/geschiedenis van kleefkruid?
    Ik ben nieuwsgierig!

  10. Dag,
    ik las dat er vroeger een soep werd gekookt van kleefkruid, havermeel en schapenvlees. Heeft u enige ervaring met het eten van kleefkruid in/als soep?
    met dank,
    k.

  11. Hallo,

    Mijn paard heeft last van vreselijke mok.(open wonden en korsten op de benen)Ik denk dat het van binnenuit komt.
    Ik las dat kleefkruid, goed kan zijn voor het schoonmaken van zijn lichaam.
    Hoeveel mag ik hem daar van geven? en hoe vaak? hij weegt ongeveer 700kg.
    Hoe weet ik of ik het goede kleefkruid pluk? Of bestaat er maar één soort?

    Alvast bedankt, ook voor de goede site.

    Marieke

    1. Hallo Marieke,
      Als je paard ernstige mok heeft wil ik je graag de tip geven om op de website http://www.blauwehengst .nl te kijken.
      Misschien is de mok (die van binnenuit lijkt te komen) Chronisch Progressief Lymfoedeem. De blauwe hengst boekt zeer goede resultaten met voedingstherapie op basis van kruiden en supplementen in combinatie met Manuele lymfedrainage bij paarden.
      Ik spreek uit ervaring. Heb zelf een paard met CPL.
      Groeten van Anouk

      1. hallo Anouk, ik heb met men paard 2 jaar gesukkeld om van zen mok te geraken, denk dat ik alle middeltjes gebruikt heb, een paar dagen niks mok en hij had er weer last van. Nu gebruik ik flamazine zalf met een soeplepel imaverol onder gemengd, van dit mengsel een goede laag op de benen smeren, omwikkelen met plastiekfolie en daarrond een bandage, 24 hr laten zitten, alle harde korsten komen mee los met de bandage, nog een paar dagen gewoon wat van het mengsel smeren. Mijne drum is al 3 maanden mokvrij, hij gelukkig en ik een tevreden baasje, groetjes iris

    1. Grijns…
      Galium sp. bevatten veel coumarines, en die geur wordt door de meeste mensen met die van versgemaaid gras vergeleken. Een vergelijking met wiet, dat laat ik aan ieders eigen ervaring over ;-).

  12. Er wordt geschreven dat kleefkruid beter niet samen kan met bloedverdunners. Geldt dat ook voor ascal oftewel acetylsalisylzuur? Ik ben bij een natuurgeneeskundige geweest die weet van mijn medicijnen, maar een kruidenthee heeft voorgeschreven waar kleefkruid in zit.

    Allvast bedankt voor het antwoord.

  13. Hoeveel moet/mag je hier van gebruiken . een heeft gedrogde vorm voor bijv thee de zelfde werking .
    Is het zo … Baat het niet schaad het niet ?

  14. Ik geef ook kleefkruid aan mijn paard met hoefkanker. De oorzaak hiervan komt ook van binnenuit.
    Ik geef hem een grote boodschappentas ( 3 kg ) per dag .
    Is dat te veel of te weinig ?

  15. Zelf heb ik kleefkruid in een alcohol oplossing 3maanden laten weken.
    Ik heb daar een kleine hoeveelheid uitgenomen (1 el) en opgelost in water (1/2 beker).
    Dit is goed voor voetschimmel, acne, allergie en je slaapt er heel goed op….
    Je merkt direct vooruitgang.

  16. Ik ben gigantisch allergisch aan kleefkruid. Het woekert achter onze haag en op het moment dat je de haag moet scheren moet dat kleefkruid er dus ook eerst uit. Ik droeg wel handschoenen maar korte mouwen en mijn armen stonden meteen vol rode uitslag en blaasjes (van 10 min uittrekken). Niet zo duidelijk wat ik ermee moet doen, behalve wachten tot het weer over gaat.

  17. Volgens uw beschrijving bevat kleefkruid cumarine. Waarom staat dat dan niet bij de inhoudstoffen, lijkt met toch belangrijk.

  18. Hoe krijg je veel kleefkruid uit je kleding. Ik heb een broek die er vol van hangt en het duurt een eeuwigheid om die eraf te halen.

  19. Beste mensen,

    Ik heb een grote tuin ten zuiden van Deventer waar heel veel kleefkruid in opschiet deze maand. Als iemand het wil komen plukken / wieden …. u bent welkom! Ik heb zo veel dat ik er graag vanaf wil, in zijn hoedanigheid van onkruid.

    Bij interesse: stuur even een appje: 06-45782220.
    Groet, maaike

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.