Heermoes – Equisetum arvense

Heermoes of akkerpaardenstaart is, in tegenstelling tot de andere kruiden die tot nu toe op deze site besproken zijn, geen zaadplant maar een sporenplant. Hij behoort tot een plantenfamilie (de Equisetaceae of paardenstaartenfamilie) die al in de prehistorie voorkwam. Leden van die familie werden toen zelfs boomhoog.

Een gedeelte van de informatie in dit artikel werd verzameld door de leden van de voormalige kruidenmand-mailinglijst, daarom mijn dank aan: Laïs, Greet, Janine, Rob, Hilde, Gerda, Rony…(vergat ik iemand? mijn excuses); aan Hilde ook een dankjewel voor haar foto’s.

Beschrijving

Equisetum arvense - Heermoes. Foto: AnneTanne - Creative Commons LicenseDe familie van de paardenstaarten (Equisetaceae) is een plantenfamilie die ook de minst plantkundig onderlegde zonder veel moeite kan herkennen. Alle paardenstaarten hebben gelede stengels, waarbij op de knopen een krans van eveneens gelede zijtakjes staat.

Net zoals varens, wolfsklauwen en mossen planten paardenstaarten zich voort door middel van sporen. Bij heermoes bevinden de sporendoosjes (sporangioforen) zich bovenaan bladgroenloze, bruinachtig-beige onvertakte stengels, die je in het vroege voorjaar ziet opduiken. Nadat de sporen gerijpt en uitgezaaid zijn sterven de fertiele stengels af, en duiken de bekende groene ‘dennetak-achtige’ stengels op.

In Vlaanderen en Nederland komen verschillende soorten paardenstaarten voor, maar de meeste daarvan zijn minstens licht giftig. Enkel heermoes (Equisetum arvense) mag medicinaal worden toegepast, en het is dus belangrijk om heermoes in elk geval te kunnen onderscheiden van de soorten die (ook) algemeen voorkomen, zoals lidrus (E. palustre) en holpijp (E. fluviatile). Ook het onderscheid met schaafstro (E. hyemale) kan hier en daar belangrijk zijn, omdat deze zeldzame paardenstaart plaatselijk toch talrijk kan voorkomen.
Doordat heermoes door zijn lange, diepe ondergrondse wortelstokken behoorlijk kan gaan woekeren, is het een kruid dat meestal in het wild zal geoogst worden en niet in de eigen tuin wordt aangeplant. Het is dus belangrijk de plant met zekerheid te kunnen herkennen.
Je kijkt daarom naar volgende kenmerken:
Bij heermoes zit de bloeiaar (het sporendoosje) nooit aan de groene plant, maar – zoals ik hierboven aangaf – aan een bladgroenloze bloeistengel (zie foto verderop) die in het begin van de lente te vinden zijn. Lidrus daarentegen heeft zijn bloeiaren bovenaan zijn groene stengels.
De stengelschede van heermoes, inclusief het kransje op de hoofdstengel, is altijd kleiner of korter dan het eerste lid van de zijtakjes. Opnieuw bij de lidrus is dat eerste lid van de zijtakjes maar half zo lang als de stengelschede.
De centrale holte in de stengel van heermoes is maar de helft van de totale doorsnede van de stengel, waardoor de stengels van heermoes moeilijk samendrukbaar (wel ‘samenknijpbaar’) zijn. Bij bijvoorbeeld schaafstro en (what’s in a name) holpijp is de centrale holte veel groter, zodat je die stengels zonder moeite kan platdrukken.
Door de aanwezigheid van kiezelzuurkristallen voelt de buitenkant van heermoes ruw aan, in tegenstelling tot holpijp, die een gladde (maar wel geribde) stengel heeft.

Een paardenstaart in een zeer vochtig gebied (bv moeras) zal meestal holpijp of lidrus zijn.

De wortelstructuur van paardenstaarten is enorm complex en uitgebreid: ze gaan zo’n 30 cm de diepte in, vertakken zich dan meters ver horizontaal, duiken weer 30 cm dieper, om zich opnieuw over een afstand van meters horizontaal uit te strekken, en weer 30 cm dieper te duiken, en dat tot op een diepte van (en dit betreft dan specifiek heermoes) vier tot zes meter.

(Teelt en) oogst

Tenzij je heermoes op industriële schaal wil gaan telen, zal er wel niemand zijn die het kruid in zijn tuin aanplant. Je komt er immers makkelijker aan dan van af…
Wanneer je eenmaal heermoes in je tuin hebt, is het daarom eerder zaak om te komen tot een peaceful coexistence, dan om het te vuur en te zwaard te bestrijden. Een plantenfamilie die al bestaat van in de tijd van de dinosaurussen is echt van geen kleintje vervaard, en krijg je niet zomaar onder de duim. Het heeft nauwelijks zin om te hopen dat je door wieden de plant uit je tuin krijgt: de metersver en metersdiep vertakkende wortels krijg je nooit helemaal weg, en elk klein stukje dat blijft zitten geeft aanleiding tot de vorming van een nieuwe plant.
Het zal dus zaak zijn om je met de plant te verzoenen, suggesties hiervoor vind je onder het kopje Moestuin/rol in het ecosysteem.

De plaats waar je heermoes oogst dien je met enige zorg te kiezen. Heermoes haalt zijn voedingsstoffen vaak meters ver weg, meters diep, maar is hierdoor eventueel ook in staat diepliggende bronnen van vervuiling aan te boren en de verontreiniging in het eigen weefsel op te slaan (vooral in de wortelstokken en het onderste lid van de stengel).
De stengels worden bij voorkeur geoogst als ze nog soepel en buigzaam zijn, en als de zijtakjes nog stevig omhoog wijzen. Als de zijtakjes gaan hangen is de groei over zijn hoogtepunt heen, en is ook de medicinale werking minder uitgesproken. In de jonge plant is het aanwezige kiezelzuur nog vooral onder de vorm van enkelvoudige verbindingen aanwezig, die nog enigszins opneembaar zijn, in een ouder stadium zijn de kiezelzuurstructuren zo groot dat ze niet oplosbaar en niet door het lichaam opneembaar zijn.
Het onderste deel van de stengel laat je ter plaatse: de plant neemt immers naast waardevolle mineralen ook de eventueel aanwezige verontreinigingen uit de bodem op, en concentreert die vooral in de wortels en het onderste deel van de stengels.

Medicinaal gebruik

Inhoudstoffen

  • Mineralen, vooral Silicium (onder vorm van organisch kiezelzuur) en Kalium, verder calcium, magnesium, mangaan, natrium, ijzer enz…
  • Flavonoïden, vooral vormen van quercetine.
  • Saponinen
  • Alkaloïden (kleine hoeveelheden, dit in tegenstelling tot de andere inheemse paardenstaarten, die grotere hoeveelheden bevatten, o.a. van nicotine, en daardoor giftig kunnen zijn. Dit laatste wordt door Henriette Kress overigens in twijfel getrokken.)
  • Looistoffen
  • Bitterstoffen
  • Organische zuren
  • Flavonglycoside
  • Beetje etherische olie
  • Equisetine, een stof die enige gelijkenis vertoont met een zuur uit de monnikskap, en dat inwerkt op hart en zenuwstelsel. Bij hoge dosissen is er dan ook een zeker (maar klein) risico.
  • Thiaminase: een enzyme dat thiamine (een vitamine uit de B-groep – een tekort ervan veroorzaakt Beriberi) afbreekt. Hitte en alcohol breken dit enzyme af, vandaar dat het gebruik van heermoes onder de vorm van tinctuur of infuus/decoct de voorkeur geniet boven het verse kruid.

Eigenschappen

Equisetum arvense - Heermoes, fertiele groeiwijze. Foto: Hilde Degraen ©Vrijwel alle bronnen die ik raadpleegde zijn het er over eens: Heermoes is een plant met bloedstelpende, en licht diuretische eigenschappen.

Maar in hoeverre heermoes mag beschouwd worden als een remineraliserend kruid, daarover lijkt onduidelijkheid te bestaan… Dat lijkt vreemd, gezien het hoge gehalte aan mineralen, maar de verklaring voor die onenigheid zou kunnen liggen in het feit dat men het oneens is over de oplosbaarheid van de mineralen uit het kruid in de drager, en over de opneembaarheid ervan doorheen de darmwand. Silicium is een mineraal dat weinig oplosbaar is. Zoals iemand me zei: ‘Als silicium oplosbaar zou zijn, zou er nauwelijks zand op de stranden liggen!’ Het organische kiezelzuur zoals dat in heermoes voorkomt, heeft dan wel een iets hogere oplosbaarheid, doch dit blijft beperkt. Een tinctuur van heermoes is nauwelijks zinvol – tenminste wanneer het je om de mineralen te doen is – want in alcohol is de oplosbaarheid vrijwel nihil. Een aftreksel, of nog beter een decoct van heermoes kan in dit verband wel nuttig zijn.

Plants for a Future noemt verder nog volgende eigenschappen: pijnstillend, antiseptisch, hartmiddel, eetlustbevorderend, zweetbevorderend, melkgift bevorderend, kalmeremd, wondhelend.

Indicaties

Equisetum arvense - Heermoes. Foto: AnneTanne - Creative Commons LicenseGeert Verhelst noemt aandoeningen waarbij de remineraliserende eigenschappen van het kruid van pas zouden komen als belangrijkste indicaties. Je kan hierbij denken aan aandoeningen als osteoporose, herstel na botbreuken, sportkwetsuren, aandoeningen van de tussenwervelschijven… Ik schat de kennis en kunde van Geert Verhelst hoog in, doch ben in dit verband toch niet helemaal zeker of zijn opvattingen kloppen, omdat ik dit in veel van de ernstiger boeken over phytotherapie uit het Duitse en het Engelse taalgebied niet onmiddellijk bevestigd vind, meer nog, dat deze indicaties vaak volledig onvermeld blijven.

Wel lijken de meeste het er over eens te zijn dat heermoes omwille van zijn licht diuretische werking, in combinatie met het astringerend effect (looistoffen) zinvol kan zijn als ondersteunende behandeling bij nier- en blaasaandoeningen. Ook bij oedemen wordt heermoes soms als adjuverende therapie toegepast.

Over het gebruik van heermoes bij slecht helende wonden lijkt geen controverse te bestaan. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de hemostyptische (bloedstelpende) en samentrekkende eigenschappen van het kruid, en – opnieuw – wellicht van een bindweefselversterkende eigenschap door het hoge gehalte aan mineralen.

Bijwerkingen en contra-indicaties

Heermoes kan worden beschouwd als een kruid dat nauwelijks bijwerkingen heeft. Wel moet er zorg voor gedragen worden, dat de juiste soort paardenstaart gebruikt wordt, omdat de andere soorten door hun hoger gehalte aan alkaloïeden wel een risico zouden kunnen opleveren. Heermoes in onbewerkte vorm bevat thiaminase, een enzyme dat thiamine (een B-vitamine) afbreekt. Het thiaminase wordt afgebroken onder invloed van hitte of alcohol, en in een tinctuur of kruidenthee kan die enzyme dus geen kwaad meer.
Zwangeren gebruiken bij voorkeur geen hoge doseringen of sterke aftreksels.

Door zijn diuretisch effect kan heermoes eventueel een invloed hebben op de spiegels van verschillende electrolieten. Mensen die medicijnen gebruiken die eveneens een invloed hebben op die electrolietenbalans, moeten daarom toch opletten met dit kruid. Je moet hierbij denken aan medicijnen als anti-aritmica (tegen hartritmestoornissen) en hartglycosiden (zoals bv digitalis, digoxine), diuretica (plaspillen), maar ook lithium en theophylline.
Zoals wel met meer medicijnen is ook hier voorzichtigheid geboden als je bloedverdunnende middelen neemt. (Bron: Geert Verhelst)

Naamgeving

Bij mij thuis noemen we heermoes vaak ‘puzzelkruid’, dat is de naam waarmee mijn zoontje na een natuurwandeling met zijn klas thuiskwam, en die we sindsdien vrijwel adopteerden. Voor zover ik het weet is dit een typisch geval van ‘familietaal’, en gaat het hier niet om een meer algemene volksnaam voor het kruid.
De botanische geslachtsnaam ‘Equisetum’ is in tegenstelling tot veel andere botanische namen niet van Griekse, maar van Latijnse oorsprong, van ‘Equus’ (paard) en ‘saeta’ (haar, borstel) of setrum (staart). Indien de oorsprong inderdaad ‘saeta’ is, zag men wellicht eerder gelijkenis met borstelige manen dan met een paardenstaart? Arvense is eveneens van Latijnse origine, en betekent ‘van de akker, van het veld’.
Ook een aantal (volks)namen verwijzen naar de typische ‘staart’vorm van de plant: Akkerpaardenstaart, Field horsetail, kattenstaart. Hildegard von Bingen verwees rond 1150 al naar het kruid als ‘Catzenzagel’, terwijl Matthiolus het in 1485 al heeft over ‘Rosszagel’ (paardenstaart).

De etymologie van heermoes is nog onduidelijk.
Wanneer je leest, dat in de Romeinse tijd het kruid (waarschijnlijk vooral de fertiele stengels) wel eens als versterkend kruid met het voedsel werden meegekookt, is de verklaring: heer = heir = leger, en moes = groente erg voor de hand liggend. Maar de meeste bronnen geven een andere uitleg, en leggen een verband met herde = kudde en moos = mos, met andere woorden: ‘een in kuddes groeiend mos’. H. Kleijn trekt in zijn boek ‘Planten en hun naam’ deze verklaring in twijfel. Leek als ik ben, lijkt me de afleiding ook eerder weinig waarschijnlijk: als het ‘moes’ inderdaad op mos zou slaan, zouden we als voorvoegsel toch eerder een woord terugvinden dat wijst op een verschil met mossen, bv de afmetingen, en niet met de ‘kudde-achtige’ groeiwijze, die immers ook voor de échte mossen geldt.
In een persoonlijke correspondentie met Rob van der Hoeden (‘ere’lid van de Kruidenmand-mailinglijst), opperde dialectoloog Joep Kruijssen volgende ideeën:
Equisetum arvense - Heermoes. Foto: AnneTanne - Creative Commons License

Het tweede deel van de samenstelling is ongetwijfeld moes ‘groente’ (vgl Du. Gemüse) dat ook in Limburg nog ruim is verspreid in beide betekenissen; zowel de algemene betekenis ‘groen gewas’ als de toegespitste ‘eetbaar gewas’.
Het eerste deel varieert: naast heer- ook her-, here -en hering-. Dat lijkt een bruggetje mogelijk te maken naar de volksnamen van de herik. En dan zou, wanneer bij beide planten dezelfde schadelijkheid wordt aangevoeld, wel naamsoverdracht kunnen plaatshebben. Het is niet meer dan een eerste veronderstelling en ik zal die nog goed moeten onderbouwen.

Het Duitse ‘Schachtelhalm’ is een van de weinige namen die we terugvonden die op zelfde aspect lijkt te slaan als het ‘puzzelkruid’ van mijn zoon, nl het in elkaar passen, in elkaar schuiven van de verschillende geledingen van steel en ‘zijtakjes’. In het Engels bestaat een volksnaam ‘jointed rush’, die ook naar de geledingen lijkt te verwijzen. Een scholengidsje van IVN suggereert de namen ‘legoplantje’ of ‘duploplant’, omdat je ze net als het befaamde Deense speelgoed in stukjes uit elkaar kan halen, en een Engelse website noemde ‘Legoplant’ als een ‘modern folkname’ voor het kruid.
Nogal wat volksnamen, zowel in het Nederlands als in andere talen, verwijzen naar het ruwe aspect van de heermoesstengels (door de afzetting van kiezelzuurkristallen aan de oppervlakte), en naar het gebruik als ‘pannenspons’ of als polijstwerktuig. (Overigens, in Engeland, waar geen schaafstro groeide, werd die paardenstaart vroeger in gedroogde toestand ingevoerd om hout mee te polijsten, en het heette dan ‘Dutch Rush’.)

Andere volksnamen wijzen dan weer naar het woekerende, ongewenste karakter van de plant, zoals akkerpest, unjer (verwijst naar de duivel). In namen als bol, rouwbol, ruigebol… verwijst het achtervoegsel ‘bol’ eveneens naar een ongewenst kruid.
Het Franse ‘prêle’ zou een samentrekking zijn van asprêle, dat weer verwijst naar het Latijn ‘asper’, ruw.

Volksnamen

Nederlands: Heermoes: paardenstaart, kattenstaart, kattenkroet, vossenstaart, rottenstirt, akkerpest, kwadenaard, kwadernaet, unjer, unnder, oneet, oneit, onnait, bol, bolt, rouwbol, koevergif, ledenplant, naaldenkoker, schaafstro, tinkruid
Engels: Common Horsetail: Bottlebrush, Cat’s Tail, Colt’s Tail, Field Horsetail, Corn Horsetail, Mare’s Tail, Foxtail, Frog Pipes, Horse Pipes, Pipe Weed, Jointed Rush,
Paddock Pipes, Pewterwort, Pinetop, Pine Grass, Scrub Grass, Snake Grass, Snake Pipes, Shave Grass, Paddy’s Pipe, Toadpipe
Duits: Schachtelhalm: Katzenschwanz, Katzenwedel (kattenkwispel zeg maar), Katzenagel, Katzenstriel, Pferdeschwanz, Pferdeschweif, Fuchsenschwanz, Hakenschwanz, Zinngras, Zinnheu, Zinnkraut, Scheuergras, Schafheu, Schaftheu, Schafstroh, Schaftelen, Ackerschaftheu, Kannenkraut, Schabrausch, Bandwisch, Fegekraut, Kandelwisch, Kuhtod, Pipenstal, Pfeifenstiel, Hollpipen, Dunkelpfeifen, Spinnlich, Zopfling, Spengelbüchse, Negenknee, Neunknie.
En een reeks namen in het ‘Plattdüütsch: Hollkruut, Kattensteert, Katzensteert, Kannenkruut, Feegkruut, Lütten Schachtelhalm, Negenknee, Ruuchsteert, Rugsteert, Schaaprisch, Schaapruusch, Schüürgras, Tinnkruut, Zinnkruut.
Frans: Prêle, asprêle, herbe à (r)écurer, queue de chat (de cheval, de rat, de renard), prêle commune

Geschiedenis en folklore

Hoe oud heermoes is, valt moeilijk te zeggen, maar het stamt alvast uit een aloud geslacht. Net zoals de andere sporenplanten (varens, mossen, wolfsklauwen) bestonden de paardenstaarten al lang voor de zaadplanten. Tijdens het Paleozoicum, zo’n 400 miljoen jaar geleden, bestonden er al paardenstaarten, die toen vaak boomhoge planten waren.

In de klassieke oudheid wordt de plant al genoemd door de Griekse kruidkundige Dioskorides, die het aanbeval omwille van zijn ‘aquaretische’ (wij zouden nu zeggen ‘diuretische’, vochtafdrijvende) eigenschappen, bij de behandeling van aandoeningen van de urinewegen, van nierstenen, en sommige vormen van oedeem.
Zijn tijdgenoot Plinius – die als eerste de benaming ‘equisetum’ gebruikt – roemde vooral de bloedstelpende eigenschappen van de plant, en meende dat de kracht ervan zo groot was dat het al volstond om het gewoon vast te houden om een bloeding te stelpen.

In de Middeleeuwen noemt Albertus Magnus vooral wondheling en bloedstelping als belangrijke indicaties, maar Hildegard von Bingen zou het kruid medicinaal onbruikbaar hebben genoemd. (1)

In de 16de Eeuw had Dodoens het over de ‘Cracht en Werkinghe’ van Heermoes

A Peertsteert ghesoden in wijn oft water ende gedroncken stelpt allen bloetganck/ en alle overvloedighe vloet sonderlinghe van der natuerlijcke crankheyt der vrouwen/ gheneest oock dat root melizoen ende alle loop des buycx/ ende es tot desen een seer sonderlinghe medicijne als Galenus scrijft. Tselve doet oock dat sap van den cruyde alleen oft met wijn inghenomen.
B Peertsteert oock in der manieren als voor ghebruyckt es seer goet tseghen die sweeringhen ulceratien ende gequestheyt van den nieren/ blasen ende der dermen/ ende tseghen die gheschuertheyt.
C Peertsteert met den wortelen ghesoden es goet den ghenen die hoesten/ die cort van adem sijn/ ende die van binnen gheborsten sijn als Dioscorides en Plinius scrijven.
D Tsap van Peertsteert in die nuese ghedaen/ stopt dat bloeden uut die nuese / ende met een pessus in die moeder ghedaen stelpt die vloet der vrouwen.
E Peertsteert ghestooten en op die versche wonden gheleyt heylt ende gheneest die selve/ ende oock bescermt die wonden voor alle verhittinghe. Tselve doet oock dat poeder van den Peertsteert ghedroocht in die wonden ende versche quetsueren ghestroyet.

Abraham Munting (1696) schrijft wat later:
Equisetum arvense - Heermoes. Foto: AnneTanne - Creative Commons License

In Wijn gezoden, en daar van gedronken; of het uytgeparste Nat met Wijn gebruykt, of ook de bladeren gedroogt, gepulverizeert, en daar van een Drachme met Wijn ingenomen, stopt allerley Loop en Vloeden des Lighaams; helpt de gene die Bloed spouwen, en Bloed pissen, drie Leepelen van het Zap driemaal iedere dag gebruykt. Geneest ook een verouderde Hoest; de Pijn der Darmen; de Engborstigheyd , de roode Loop; de inwendige Breuken en Gescheurdheyd; het zweeren van het G, der Nieren en Blaasedarmt. Doed sterk wateren.Het uytgeparste Zap in de Neus gedaan, stild het Bloeden uyt de zelve. Bij een Pessaris in de Moeder gestoken, stopt het Bloeden der Vrouwen. ’t Zelve verrigt ook het gedistilleerde Water.
Doekjens in dit Water nat gemaakt, en gelegt op de Roos, op alle roode puysten, ontsteeking aan het Fondament, en andere verborgen Leeden, genezen ze.
’t Poeder der Bladeren in de Wonden gedaan, neemt’er de vuurigheyd van weg, stempt het Bloeden, en veroorzaakt een spoedige heeling.

Friedrich Hoffman, de lijfarts van Frederik II van Pruisen gebruikte in de 18de eeuw heermoes bij aandoeningen van nieren en urinewegen. Toch geraakte heermoes in die periode al wat in de vergetelheid, om in het begin van de 20ste eeuw terug een opflakkering te kennen. Omwille van het hoge gehalte aan kiezelzuur ging men het gebruiken in de behandeling van tuberculose – met succes overigens – en bij huidaandoeningen. Na enkele decennia verzonk de plant echter weer wat in de vergetelheid, en vanuit wetenschappelijke onderzoek krijgt het op dit ogenblik nog nauwelijks aandacht.

Energetisch en symbolisch gebruik

Greet, een lid van de kruidenmand-mailinglist, zocht een verklaring voor het feit dat zij na een bad met een aftreksel van heermoes nooit meer last had van ischias-problemen die haar al twintig jaar plaagden. Ze schreef hierover:

Het meest opvallende aan plant is voor mij, hoe hij al miljoenen jaren de evolutietheorie aan zijn laarzen lapt. Op het werk ben ik nog toevallig de slogan van Darwin tegengekomen : “Niet de sterkste overleeft, maar diegene die zich het best kan aanpassen”.
Zo heb ik gegoogled op “Equisetum Survive”, en massa’s sites gevonden over de truc van Heermoes. Silicium maakt hem ongevoelig voor de omgeving, bij koude of droogte kruipt hij heel diep onder de grond. Dus daar waar heel de natuur zich aanpast aan wisselend leefomstandigheden,
en transformeert naar iets nieuws als nodig, houdt heermoes koppig vol : Nee ik verander niet.
Als je hem echter aanraakt, valt het op hoe makkelijk hij breekt, dus fragiel, beter niet aankomen. En toch zo ijzersterk in overleven. Maar alsof hij zich afzijdig houdt van het leven en niet mee “durft” evolueren. En daardoor alle contact met zijn omgeving heeft moeten verbreken.
Verder viel het mij op hoe hij lijkt op een “koud” skelet zonder een “warm”
omhulsel of zachte bloemen. ( zielig hè)

Nu heb ik op één plaats een energetische benadering gevonden :

Alaska Bloesemremedies

Heermoes : Geen evenwicht tussen de rationele en de intuïtieve geest; verstoorde communicatie met het hogere zelf en andere niveaus van bewustzijn; problemen met het ontvangen van leiding en inzicht

In de moestuin/rol in het ecosysteem

Paardenstaarten in het ecosysteem

Toen iemand in een post naar de Kruidenmand-mailinglijst stelde dat heermoes steeds meer opduikt op plaatsen waar mineralen uit de bodem verdwenen zijn, en dat het zorgt voor een aanvulling, was ik aanvankelijk erg sceptisch: Heermoes is weliswaar heel rijk aan mineralen, maar moet die toch ook ergens vandaan halen? Planten kunnen immers geen mineralen ‘creëren’, maar halen die zelf uit de bodem.
De verklaring vond ik tenslotte in het artikel ‘Ecology and Physiology of Giant Horsetails‘:

Paardenstaarten hebben een netwerk van wortelstokken dat ontzettend diep kan gaan, tot op niveau’s die andere planten niet kunnen bereiken. Vanuit die diepe grondlagen nemen de wortels mineralen op, en transporteren die naar boven, waar ze op termijn ter beschikking komen voor andere planten.

Paardenstaarten zijn inderdaad enorm rijk aan mineralen, en er is berekend dat in een moerasgebied waar paardenstaarten samen 5% uitmaakten van de totale biomassa van het perceel, ze wel 16% van het totale Fosfor- en 24% van het totale Kaliumgehalte bevatten. Bovendien zorgden de afgestorven plantenresten van de paardenstaarten voor 75% van de calcium, 55% van de fosfor en 41% van de Kalium-input in de bodem…
Het bovenstaande gaat weliswaar niet specifiek over heermoes, maar ik ga er van uit dat het net zo goed voor die soort geldt.

Toepassingen in de moestuin

Ik kan me voorstellen dat je niet echt blij bent wanneer heermoes in je (moes)tuin opduikt. Maar wanneer je het kruid in flinke hoeveelheden ter beschikking hebt, kan je maar beter van de nood een deugd maken.
Zoals al herhaaldelijk gezegd, is heermoes een erg mineraalrijk kruid. Heel wat planten doe je een erg groot plezier met een extra gift aan mineralen, dus het mulchen met de afgesneden groene heermoesstengels is nog zo’n gek idee niet.
Bekender is de toepassing van heermoes als gier: Je laat een kilo groene heermoesplanten trekken in een emmer met 10 liter water, en dat gedurende een dag of tien. (Hou het goedje afgedekt: het gaat gisten en walgelijk ruiken!) Daarna kan je het (bij voorkeur verdund) gebruiken als een vloeibare meststof, of je besproeit er bijvoorbeeld door luis aangetasten planten mee. De zwarte luizen op onze tuinbonen gingen in elk geval vlot op de loop.
In plaats van een ‘gier’ kan je ook gewoon een afkooksel maken van dezelfde hoeveelheden plant en water, dat je gedurende drie kwartier laat sudderen. Gebruik als vloeibare meststof.

Links

Bijkomende bronnen

  • (1) Handbuch der Klosterheilkunde J.G. Mayer, B. Uehleke, K. Saum. ISBN-13: 978-3898830164
Deze buttons respecteren je privacy (zie info):

34 thoughts on “Heermoes – Equisetum arvense

  1. Goed, dat je op bezoek kwam in The Sausage Machine … Hoe had je het kunnen weten?! Jouw link en … heermoes heeft me hierheen ‘gelokt’! Ach, heermoes. Ik heb er nl. steeds meer … en meer. Maar nu kan ik me er beter mee verzoenen. Ik zag heermoes gewoon als ongemeen taai ‘on’kruid. Nochtans had ik beter moeten weten … Ik heb het kruid immers jaren geleden leren kennen (de naam) toen ik mijn dochter hielp met het verzamelen van planten voor haar herbarium.

    Jouw gier-recept wil ik wel eens proberen. Luizen. Ik zie er elke dag meer: in pakken. Ik zag er enorm veel aan de stengels van de theunisbloemen kleven. En aan de jonge scheuten op een klimroosje.

    Aangenaam, AnneTanne! Ik deel met jou de liefde voor de natuur, een passie voor planten én voor hun naamgeving, etymologie, geschiedenis. Niet dat ik een kenner ben als jij! Niet dat ik er beschrijvingen van maak. Maar ik heb er wel een grote belangstelling voor.

  2. Hallo,

    Na de lovende lezing over heermoes, had ik graag geweten of ik dit kan gebruiken als thee tegen haaruitval?

    Dank.

  3. @nicole: Misschien wel, misschien niet…
    Haaruitval wordt inderdaad wel eens als indicatie genoemd voor het gebruik van heermoes. Maar om van daaruit meteen te concluderen dat een individueel geval van haaruitval daarom ook positief zal reageren op heermoes, is te kort door de bocht.
    Het is eerst en vooral belangrijk om na te (laten) gaan wat de oorzaak is van de haaruitval, en vervolgens kan iets meer gezegd worden over een mogelijke remedie.

    Haaruitval kan heel veel oorzaken hebben…
    Ik geef je een ander voorbeeld: Gras kan afsterven door tekort aan water, door tekort aan zon, of doordat bijvoorbeeld insectenlarven aan de wortels knagen.
    Als de oorzaak die insectenlarven zijn, heeft het geen zin het gazonnetje extra water te gaan geven, het zal er niet beter door in leven blijven.

    Zo is het ook met haaruitval: als de oorzaak van de haaruitval een gebrek aan silicium is, dan kan eventueel een aftreksel (thee) of nog beter een afkooksel zinvol zijn. Maar als de haaruitval een andere oorzaak heeft, dan kan je liters heermoes-aftreksel drinken, daar zal het haar niet beter van gaan groeien…

  4. Hallo,
    Er werd mij aangeraden van thee van heermoes te drinken; ik heb daarvoor een pakje (biologische) heermoes gekocht van het merk Arcadie; L’herbier de France.
    Op het pakketje zie ik nu staan “seulement pour usage non-alimentaire” is, niet geschikt voor consumptie dus. Bij navraag bij de firma in Frankrijk blijkt dat dit kruid in Frankrijk niet goedgekeurd is als voeding en als dusdanig niet verkocht mag worden, vandaar ook de waarschuwing op het pakket. Indien het toch alzo gebruikt wordt is het op eigen risico zeggen zij.

    Tja, ik voel me niet erg meer aangetrokken om er thee van te drinken. Als ik op internet
    kijk, zie ik dat heermoes zeer veel zware metalen kan bevatten (vb: http://nl.wikipedia.org/wiki/Heermoes). Kan dit dan geen kwaad in het lichaam?

    Hebt u daar al meer over gehoord?

  5. @Cindy: Als de heermoes een keurmerk van biologische landbouw draagt, denk ik dat je je geen zorgen moet maken. Je moet dat dan bijvoorbeeld vergelijken met de Stevia-poeders die in België verkocht worden, waarop staat ‘voor uitwendig gebruik’, omdat ze anders gewoon niet in de handel mogen komen.

    Als je het artikel hierboven leest, lees je ook, dat heermoes mineralen uit lager gelegen bodemlagen naar boven ‘pompt’. Dit brengt inderdaad ook met zich mee dat als heermoes groeit op een bodem met een vervuiling met zware metalen in lagere grondlagen, dat ook de heermoes die zware metalen zal bevatten. Ik ben daarom niet geneigd om ‘zomaar’ ergens heermoes te oogsten voor een aftreksel of afkooksel, omdat je vaak niet weet wat zich daar dieper in de bodem bevind. Maar producten van gecontroleerd biologische landbouw worden erg goed gecontroleerd, en die zou ik daarom wel vertrouwen.

  6. Hallo. Ik heb gelezen dat thee getrokken van heermoes de pijn bestrijdt bij artrose.
    Ik gebruik bloedverdunners in verband met een tia.
    Ik heb ook begrepen dat heermoes het bloed dikker kan maken, is het dan toch
    geoorloofd om deze thee te gebruiken?
    gr. joop

  7. @Joop: hier is niet zonder meer een eenduidig antwoord op te geven:
    Enerzijds is heermoes een kruid dat een bloedingsstelpend effect heeft, anderzijds kan het, langs een omweg, het effect van bloedverdunners beïnvloeden.
    In elk geval is het belangrijk dat je met de arts die je volgt mbt je bloedverdunners, of de ‘stolpoli’ waar je bloedwaarden worden gecontroleerd overlegd voor je start met een medicijn of kruid dat de werking van je bloedverdunners in de ene of de andere richting kan beïnvloeden.
    Wellicht dat men dan voorstelt om je stollingswaarden tijdelijk wat van dichterbij te volgen.

  8. De gemeente Heiloo gaf ons een stuk sterk vervuild land waar onze paarden mochten grazen. Het stond echter vol Heermoes hetgeen voor deze dieren een van de ‘giftige’ kruiden is. Op advies van Dhr. Smit (Hoefschoenen)kunnen we het land gebruiken mits we de paarden bijvoeren met hooi (de paarden eten geen Heermoes omdat er voldoende bijvoer is).
    Ik heb me verdiept in het kruid en vond een opmerkelijke overeenkomst in de scriptie van Jaqueline Bergink en de homoeopathie waarin zij over de verschillende stadia schrijft die overeenkomen met wat er is gebeurd met dit land. Men leefde hier met actieve bouwplannen maar door de recessie gaat dit vooralsnog niet door. De stadia die het homeopatische geneesmiddel doorloopt in zijn C-potenties zijn:

    C1-Wat is mijn levensopdracht?
    C2-Waar sta ik in het geheel? Ik verdwijn in het niets.
    C3-Een kwestie van overleven of dood. Ik kan niets doen.
    C4-Universeel vasn liefde en verbondenheid
    C5-Een nieuw begin. Werk in je eigen krachtveld en ga met de stroom mee van alles.

    De goede verstaander leest wellicht de transformaties van het NU, de ‘huidige tijd’ waar paarden ons bij ook bij helpen. Misschien dat ze daarom wel dezelfde naam dragen! http://www.spiritofepona.nl

  9. Kan je met de “giftige” Lidrus ook een soort gier maken voor het verrijken van je planten met mineralen???

    1. Lidrus is giftig voor de mens, en ook voor bv het vee. Maar dat betekent niet dat je het niet als bemesting kan gebruiken. (De gifstoffen worden immers ook weer afgebroken vooraleer ze door de planten worden opgenomen. Bovendien zijn stoffen die giftig zijn voor mens en dier dat vaak niet voor planten en vice versa…)

  10. Ok, dat is dan goed nieuws, want onze moestuin staat ermee vol! Nu kan al dat geplukte lidrus nog ergens nuttig voor zijn…!

    Raad je voor “de gier van lidrus” dezelfde verhoudingen aan als je bij heermoes zou doen?

    Heeft het nog voordelen om eerst de lidrus te drogen?

  11. Mijn homeophaat heeft de eauisetum arvense voorgeschreven aan mijn zoon tegen zweetvoeten.
    Heeft iemand hier ervaring mee?
    En ik ben benieuwd hoe Greet het aftreksel heeft gemaakt om in haar bad te doen tegen de ischeas. Heb daar ook last van en mijn buren hebben bossen paardestaart in de tuin staan….. dus een aftreksel kan ik maken, maar wie heeft voor mij een recept hoeveel ik nodig heb op welke hoeveelheid water.
    Dank bij voorbaat voor advies
    Petra

  12. Geachte Annetanne,
    Omdat ik een burn-out heb gehad, moest ik medicijnen gebruiken om in elk geval te kunnen slapen. Nu echter denk ik dat hierdoor, en samen met genoemde stress factoren mijn spieren en gewrichten pijnlijk zijn geworden. Vooral stijfheid, fibromialgie, nachtelijke spierkrampen en soms een bacterie infectie werden een kwelling. Tegenwoordig gebruik ik vit. D3, B complex,B12 en vit. C. Tot mijn verbazing zijn pijnen sterk verminderd, evenals andere verschijnselen. Daarnaast gebruik ik op voorschrift bloeddruk verlagende medicijnen.
    Ik ben 62 jaar en wil graag nog wat langer mee op een gezonde manier. Zou heermoes kunnen bijdragen om verschijnselen te verminderen? Ik gebruik al kamille thee. Hier veel baat bij.
    Alvast bedankt voor uw antwoord?
    groetjes, Thea

  13. Mijn tuin staat inmiddels vol met Heermoes en ik ben er niet blij mee. Probeer het iedere keer weg te halen, maar binnen een week staat het er weer. Mijn katten eten ervan en dat maakt mij bijzonder ongerust, want volgens mij is het giftig voor ze. Is dat zo?
    Mijn buurman heeft ongeveer een bos van dat spul. Ik wil maar één ding………..ERVAN AF. Maar hoe??
    groetjes Janny

  14. Ik heb een vraag. Men heeft mij verteld als dat Heermoes ook goed was om de voeten in getrokken Heermoes te weken, en dan zo heet mogelijk. Het zou helpen voor Exzeem en Eelt. Ik heb heleranden van Eelt aan mijn voeten.

    1. En welk is precies je vraag?
      Je mag me overigens altijd laten weten of het werkt als je het zou uitproberen. Zelf heb ik van deze toepassing nog niet gehoord, al zijn er wel wat voetcrémes die equisetum bevatten, maar wat daar precies de reden voor is is meestal onduidelijk.

  15. Hallo,
    Wat een super interessant artikel, ik kijk nu heel anders tegen mijn ‘onkruid’ aan!
    Ik heb fibromyalgie en ben zeer geïnteresseerd in het kruidenbad.
    Is er ondertussen meer bekend over hoe ik dat zelf kan maken?
    Ik hoor en vind verschillende ‘recepten’ namelijk.
    30 gram heermoes op 1 liter water een dag laten weken en daarna 30 min zachtjes koken.
    Dit afkooksel zeven en die liter kan dan in het bad.
    Klopt dit?
    Groet, Gaby

  16. Hoi AnneTanne,
    bedankt voor de mooie webside,
    kun je nog precisere determinatie verschillen opnoemen,tussen de Equisetum Arvense en andere Equisetums?, ik vind het nog steeds moeilijk om met deze beschrijving de Equisetum Arvense te kunnen determineren,
    bij buren groeit het langs de tuinstoeprand, maar omdat ze het steeds verwijderen kan ik niet de volledige groeistadia zien van de Equisetum, en twijfel of het om de Equisetum Arvense gaat, en omdat de zelfde buren botkanker klachten hebben, vroeg ik mij of of de Equisetum Arvense ook baat heeft bij het genezen van botkanker,

    1. Hoogstwaarschijnlijk gaat het inderdaad om heermoes.
      Je geeft aan dat je niet alle groeistadia kan zien, omdat ze steeds verwijderd worden.
      Maar bij heermoes verschijnt in het vroege voorjaar de bladgroenloze stengel met de sporendoosjes, en pas als die beginnen te verdwijnen komen de ‘dennentakjes’ tevoorschijn.
      Dus volgend voorjaar even goed in de gaten houden!

  17. Hallo AnneTanne,

    Dankjewel voor alle informatie die je hier geeft.

    Ik wil graag een aanvulling hierop geven. Zoals je schrijft groeit heermoes op mineraalarme grond. Hierin ligt ook de oplossing wanneer je deze uit je tuin wil verwijderen. Je kunt lavagruis strooien. Hiermee vul je het mineralentekort in de bodem aan en dan verdwijnt de heermoes na een tijd vanzelf.
    Lavagruis wordt niet vaak in de tuincentra verkocht, maar online kom je er gemakkelijk aan. Ik kocht het bij bio-ron.com, maar er zijn vast ook andere webwinkels die dit verkopen.

    Met vriendelijke groet,

  18. Hallo, ik begijp niet waarom je zegt dat heermoes tinctuur nauwelijks zinvol is gezien een tinctuur of beter een moedertinctuur ook met water is en de wateroplosbare inhoudstoffen dan toch ook aanwezig zijn.
    Kan je dit even nader verklaren? Ik keek ook even bij tincturen die verkocht worden en er zit wel degelijk ook water in.
    groetjes
    carla

  19. Hoi , ik las dat je heermoes jong moet oogsten. Nu had ik ergens gelezen dat je het best in Augustus kunt oogsten voor gebruik.

    Nu ben ik in twijfel gebracht.

  20. Mijn Beste Groet voor Anne Tanne, gevolgd door een simpele vraag…
    Waar mijn liefde vooral niet uitgaat naar de ziekmakende computer, brengt deze mij – zoals in dit geval – wel even op de tekst “Equisetum arvense”, bij de site van jou – beste Meid – terecht;
    Wij zijn namelijk bezeten van de vraag, waar wij de beschikking zullen kunnen verkrijgen van/over de sporen van deze zeer edele plant. Persoonlijk wens ik deze te zaaien rondom de stal van de Bijen. en, verder door de boomgaard.
    Deze edele Bestuivingsdiertjes van een bepaald hogere dimensie krijgen meerdere soorten Kruiden in de wintervoeding als, ik deze als suppletie na een miserabele herfst als noodzakelijk, moet verstrekken.
    Dit, levenstrillingfrequentieverzorgend Kruid van bijzondere Orde, staat bij ons hoog aangeschreven en borgt levensgunstig de gezondheid van onze Bijen, al meer dan 72 jaren lang.
    Jos.

  21. Hallo.
    Ik hoop dat deze site nog gelezen wordt, want ik heb een prangende vraag.

    Aangezien onze tuin vol staat met heermoes ben ik eens gaan zoeken op geneeskrachtige werking van dat kruid. Ze zeggen toch dat wat volop in je tuin komt aanwaaien dat je dat nodig hebt.
    Nou hoef ik dat spul niet uit onze tuin aangezien ons huisje op grond staat waar vroeger veel scheepswerven en loodmolens gestaan hebben. Plus dat mijn buurvrouw het spul met gif probeert uit te roeien.

    Maar wat ik las over dit kruid maakt dat ik het heeeeel graag wil gaan gebruiken.
    Wat ik nou zo graag zou willen weten is,
    als ik alle goede eigenschappen van Heermoes wil benutten, hoe kan ik het dan het beste nemen?
    De tinctuur, of de gedroogde kruiden Of een combinatie van alle twee?

    Ik kom er al googelnd niet uit. Ik zie door de bomen het bos niet meer.

    Ik wil het gaan gebruiken tegen alles waar t voor staat. Na een maagoperatie ben ik lichamelijk en geestelijk een beetje een wrak.
    Huid haar nagels, spieren, pezen, nieren, gewrichtsproblemen, bindweefsel, bloed, maag, naja, alles.
    Voor het een is kiezelzuur belangrijkst, voor het ander de saponinen…. etc.

    Kunt u mij helpen?

    Met vriendelijke groeten
    Tillie Gruijs
    Nederland

    1. Ik weet wel een recept dat je een bepaald aantal moet koken voor 20 minuten daarna af laten koelen in de koelkast en zefen en van dat aftreksel doe je in het verband en die wikkel je om de plaats heen waar het nodig is. Maar ik weet dus niet hoeveel en wat je van de plant nodig hebt zoals je kan zien aan mij vraag onder die van jou.
      Ik wil er graag een aftreksel van maken of een voetenbad tegen mijn jeukende voeten.

  22. Hoi , ik wil graag heermoes gebruiken tegen mijn jeukende voeten alleen weet ik niet wat ik nu van de plant moet gebruiken.
    Moet ik gewoon de complete plant koken of alleen de stengel? Moet ik ze dan ook in stukjes knippen/snijden of in zn geheel in de pan koken?
    Mooie site trouwens!

  23. Hallo Annetanne

    Wij hebben gedacht een decoct te maken van heermoes maar hebben alle 3 dezelfde klachten van rugpijn en pijnlijke gewrichten. Hebben we nu toch de verkeerde gehad, is dat het gevolg er van?

    Groetjes Femke

  24. Heermoes heet bij mij al jaren geen Heermoes. Ik was zelfs de naam kwijt. Ik noem het heksenkruid. Heksen werkten voornamelijk via de signatuurleer en wat zij van moeder op dochter hadden geleerd. Kijk nu eens heel goed naar de pré existentie. Dus dat paddenstoelachtige stengeltje met dat heksenhoedje. En kijk naar de 2e verschijningsvorm. Dat groene miniboompje.
    Stel je voor dat het met een deel van het menselijk lichaam een overeenkomst heeft. Goed kijken. Concentreren! Welke plant je ook bekijkt: het werkt gewoon zo. En vergif? De hoeveelheid maakt het verschil tussen gif en geneesmiddel.

  25. Wat super dat ik me heb kunnen laten informeren op deze prachtige site, want op een van mijn tochten di voorjaar plukte ik al zoveel heerlijks, Daslook, het Zevenblad, Robbertskruid, Paardenbloem en blad, Brandnetel niet te vergeten voor overheerlijke soepjes en pesto’s.
    Maar ik werd ook bijzonder aangetrokken door de Heermoes. En wat lees ik hier?
    Niet gebruiken als je medicament slikt voor hartritme stoornissen.
    Nou dat is pech dus, maar een mooie waarschuwing, waarvoor dank!
    Ik slik het medicijn Digitalis sinds een paar maanden en doet eigenlijk niks waarvoor ze bestemd had moeten zijn. Namelijk het hartritme van de heftigste pieken te verlossen.
    Had ik de werking van Heermoes misschien eerder moeten weten voordat de cardioloog de chemisch gemaakte Digitalis voorschreef.
    Maar hoe dan ook geweldig uw werk hier tot me te kunnen en mogen nemen. Heel veel dank!!.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.