Krokussen en sneeuwklokjes, da’s allemaal mooi en aardig, maar voor mij blijven dat winterbloeiers.
Het eerste bloempje dat écht de lente aankondigt, blijft voor mij het speenkruid.
Ik dacht echter dat dat nog altijd zijn knoppen stijf gesloten hield…
Maar dat was buiten de zon gerekend! Onder de beuken, waar het speenkruid het overvloedigst staat, zijn nog geen gele sterretjes te zien… En in het bos, lijkt het zelfs grotendeels verdwenen…
Lees verder “Nu is het zeker: de lente komt!”
En jawel hoor… al twee nachten na elkaar vielen er wat vlokken doornatte sneeuw.
Achteraan in de tuin, waar het aan de grond net wat kouder is dan elders, bleef die telkens zelfs tot na 10 uur liggen.
Indeed, two nights in a row, we had some wet, wet snow.
In the farthest part of the backyard, where the soil is just a little bit cooler, it was even about 10:30 AM before it had fully melted.
(Fenologie: het bestuderen van jaarlijks terugkerende verschijnselen in de natuur. Het woord is afgeleid van het Grieks phainomai (verschijnen, zichtbaar worden), en geeft aan dat de fenologie vooral gericht is op de data dat bepaalde verschijnselen voor het eerst in dat jaar voorkomen. Voorbeelden van fenologie zijn het moment van bloei, bladontplooiing, zaad- en bladval, het eerste individu van een soort gezien, voor het eerst gehoord, eerste jong gezien.. )
(Phenology: the study of periodic plant and animal life cycle events and how these are influenced by seasonal and interannual variations in climate. The word is derived from the Greek phainomai (to appear, come into view) and indicates that phenology has been principally concerned with the dates of first occurrence of biological events in their annual cycle. Examples include the date of emergence of leaves and flowers, the first flight of butterflies and the first appearance of migratory birds, the date of leaf colouring and fall in deciduous trees, the dates of egg-laying of birds and amphibia.)
Voor veel mensen is het eerste sneeuwklokje of de eerste krokus de ultieme lentebode… Maar ik ervaar sneeuwklokjes en vroege krokussen toch eerder als winterbloeiers.
Het bloempje dat mij vertelt dat de lente nu echt niet meer ver is, is het speenkruid.
For many people, the first snowdrop or the first crocus is the real herald of spring… But I consider snowdrops and early flowering crocussen as mere winterflowers.
The flower that tells me that spring is soon to come, is lesser celandine.
In 2007 fotografeerde ik op 16 februari het eerst bloeiende speenkruid bloempje..
In 2007 I found the first flower of Lesser celandine on February 16th.
Ik roep dan wel al wekenlang, dat ik die winter met z’n sneeuw nog lang niet beu ben… maar toen maandag de sneeuw van het weekend bijna weggesmolten was, en ik me onder de beuken stond te verbazen dat de blaadjes van de Cyclamen hederifolium er nog steeds zo fris bij stonden, merkte ik plots dat niet al het groen van de cyclamen was. De eerste blaadjes van het speenkruid komen boven!
En als er bij mij iets is, dat het gevoel van naderende lente oproept, dan is het speenkruid wel…
Sinds kort ben ik op woensdag thuis, en toen ik gisteren in de tuin rondliep, zag ik niet alleen dat de knoppen van de sneeuwklokjes stilaan beginnen knikken, maar ook dat de allervroegste krokussen zich al voorzichtig tonen.
Ziezo, daar gaan we dan… nu begin ik ook al te wachten op de lente!
I have been shouting for weeks, that I love this winter with its cold and snow…
But last monday, when in the afternoon the snow that fell during the weekend had almost melted, I stood wondering under the beeches over the leaves of the Cyclamen hederifolium, that still looked so fresh and green… and than suddenly I saw that not all the green there was of the cyclamen. The first leaves of lesser Celandine are sprouting!
And when I should name one plant, that gives me a true feeling of nearing spring, it’s Lesser celandine…
But in the course of this week, that ‘spring-is-in-the-air’ feeling only grew worse 😉
Wednesday is my day off, so yesterday I was strolling around in the garden, and I discovered that not only the buds of the snowdrops start to ‘nod’, but also that my earliest crocusses are showing their egg-yolk color!
So there we go… Me too, I’m longing for spring now!
Langzaamaan komt er meer in bloei in de tuin. Ik heb wel de indruk dat het voorlopig nog niet het aantal soorten is dat heel erg toeneemt, maar vooral het aantal bloeiende exemplaren van één plant. Zo vond ik na wat zoeken op 1 maart weliswaar een paardenbloem in bloei, maar nu bloeien er zo langzaamaan tientallen.
Ik vond wel een aantal planten die waarvan de knoppen op springen staan, en waarvan ik voor het einde van de week de eerste bloemen verwacht, zoals de Symphytum tuberosum (vertaal maar als knolsmeerwortel) en de bostulp.
Vorig jaar rond deze tijd schreef ik ook al een stukje over dit leuke voorjaarsbloeiertje. Ik kan er ook niet aan doen… hoewel de natuur zo langzaamaan ontwaakt, kan je het aantal bloeiende planten toch nog steeds op een paar handen tellen, en ben je opgetogen over elk bloempje meer.
Dit jaar ontdekte ik het eerste gele sterretje achteraan in de tuin, in het bos. Ik was al dagenlang de plek speenkruid onder de beuken vlakbij het huis aan het naspeuren, maar kan daar tot nu toe zelfs nog geen knopje ontdekken. Maar in het bos, bijna op de hoogste (en droogste) plek van de tuin, zag ik plots een sterretje op de grond schitteren. (Dat was een week geleden. Het voorbije weekend was dat ene bloempje uitgebloeid en was er nog nergens een tweede te bekennen. Geduld dus…)
Speenkruid was ook voor de dichter Wordsworth één van zijn favoriete bloemen, waaraan hij zelfs drie gedichten opdroeg, waaronder het volgende:
The Small Celandine (1804, 1807)
THERE is a Flower, the lesser Celandine,
That shrinks, like many more, from cold and rain;
And, the first moment that the sun may shine,
Bright as the sun himself, ’tis out again!When hailstones have been falling, swarm on swarm,
Or blasts the green field and the trees distrest,
Oft have I seen it muffled up from harm,
In close self-shelter, like a Thing at rest.But lately, one rough day, this Flower I passed
And recognised it, though an altered form,
Now standing forth an offering to the blast,
And buffeted at will by rain and storm.I stopped, and said with inly-muttered voice,
“It doth not love the shower, nor seek the cold:
This neither is its courage nor its choice,
But its necessity in being old.“The sunshine may not cheer it, nor the dew;
It cannot help itself in its decay;
Stiff in its members, withered, changed of hue.”
And, in my spleen, I smiled that it was grey.To be a Prodigal’s Favourite–then, worse truth,
A Miser’s Pensioner–behold our lot!
O Man, that from thy fair and shining youth
Age might but take the things Youth needed not!
Op de gedenksteen voor Wordsworth in St. Oswaldschurch in Grasmere werden de favoriete bloemen van de dichter afgebeeld: het sneeuwklokje, de narcis (‘I wandered lonely as a cloud’), het viooltje en het speenkruid. Helaas was de beeldhouwer die de opdracht kreeg geen plantenkenner, en in plaats van het speenkruid (lesser celandine) beeldde hij de stinkende gouwe (greater celandine) er op af.
(Edit op 21/02/08: Vandaag kreeg ik van de maker van de foto, Trey, de toestemming om de foto ook in dit artikel te gebruiken.
Intussen heb ik in mijn foto-flora ook de pagina toegevoegd van de Ranonkelfamilie, waartoe ook het speenkruid behoort. Het is allicht niet vreemd, dat ook de dotterbloem en de boterbloemen tot die familie behoren. Maar sinds de laatste wijzigingen van de plantenklassificatie behoren ook de geslachten Helleborus (nieskruid) en Aquilegia (Akelei) tot die familie, en dat vind ik toch even wennen.
Prachtig toch, hoe de natuur in mekaar zit!
De manier bijvoorbeeld, waarop de planten hun zaden verspreiden: Het heeft me altijd geboeit geboeid (met dank aan Bart voor de oplettendheid!) welke trucjes daarvoor zoal worden toegepast. En één van die trucjes heet met een heel duur woord myrmecochorie. Dat woord is bedacht door de Zweedse bioloog Rutger Sernander, en is samengesteld uit de Griekse woorden myrmex (mier) en chorein (gaan, trekken). Mijnheer Sernander toonde aan dat heel wat planten gebruik maken van de tomeloze werk- en verzamelwoede van mieren om hun zaden op een ander plekje te krijgen.
Lees verder “Mierenplanten”
In het weekend heb ik bewust geen berichtjes gepost, maar in de loop van de week hoop ik weer minimaal drie stukjes te schrijven (maandag, woensdag en vrijdag is de planning… als ik op dinsdag en donderdag ook tijd vind is dat mooi meegenomen, maar ik wil niet de fout maken van vanaf het begin al te veel hooi op mijn vork te nemen.)
Vorige week vrijdag opende het eerste speenkruid-bloemetje in mijn tuin zich. Meer nog dan de obligate sneeuwklokjes en krokussen is dat plantje voor mij een echte lentebode, die ik met plezier een plekje (veel plekjes) gun in mijn tuin.
In boeken/nieuwsgroepen, op websites over tuinieren zie ik dit plantje regelmatig bestempelen als een onuitroeibaar onkruid, dat men eigenlijk niet in zijn tuin wil hebben, maar ik zou het niet willen missen. Het plantje verspreid zich inderdaad heel gemakkelijk, maar toch kan je het in mijn ogen nauwelijks als een woekeraar bestempelen: het verdringt geen andere planten van hun plek. Het toont weliswaar heel opvallend zijn aanwezigheid in de eerste maanden van het jaar, als de tuin nog kaal en weinig kleurrijk is, maar wanneer in mei de tuin explodeert in een orgie van bloemen en kleur, is het speenkruid alweer vrijwel volledig van het toneel verdwenen.
Volksnamen voor het speenkruid zijn: kleine gouwe, klierkruid, speendistel, vijgwortel, klein zwaluwkruid, klein celidonie, Bûtergieltsje (Fries), hemelbrood, katteklootjes, hoaneklootjes.
De wetenschappelijke naam is Ranunculus ficaria, was vroeger Ficaria verna.
‘Verna’ in de oude benaming verwijst naar de lente, het bloei-tijdstip van de plant. Ficaria, de oude geslachtsnaam, nu de soortnaam, betekent ‘van de vijgen, op vijgen gelijkend’ (wat verwijst naar de vorm van de wortelknolletjes), terwijl ‘Ranunculus’ kikkertje betekent, allicht omdat heel wat planten uit dit geslacht waterplanten, of minstens waterminnende planten zijn.
Ranunculus = kikkertje -> water(minnende) planten
In het Duits heet speenkruid ‘Feigwurz‘ of ‘Scharbockskraut‘. In ‘Feigwurz’ (en de Nederlandse volksnaam vijgwortel) herkennen we het ‘ficaria’ uit de wetenschappelijke naam, en in het duitse taalgebied wordt het kruid dan ook wel gebruikt in de behandeling van genitale wratten, die in het Duits ‘Feigwarzen’, vijgwratten, heetten. Dezelfde analogie zien we in het gebruik in ons taalgebied bij de behandeling van aambeien (‘het speen’), hoewel het woord ‘speen’ in speenkruid niet naar die aandoening verwijst, maar naar de vorm (‘speentjes’) van de wortelknolletjes.
‘Scharbockskraut’ kan worden vertaald als scheurbuikkruid. De blaadjes bevatten inderdaad erg veel vitamine C. Maar let op: zoals het loof van heel wat ranonkelachtigen kan ook dat van speenkruid giftig zijn, en je gebruikt het daarom bij voorkeur alleen voor het plantje in bloei is gekomen.
Ik vond nog ergens een vermelding van speenkruid als één van de 18 kruiden die staan afgebeeld op het Lam Gods van Van Eyck, maar ik vind voorlopig nergens een overzicht van dit rijtje kruiden… Iemand die hier meer informatie over heeft?
Tot kletsens…
Aanvulling achteraf: Lees zeker ook even de commentaar van RobvdH, die boeiende aanvullingen en correcties neerschreef…
En op 5 maart 2013 zette ik een aantal links met meer informatie over speenkruid bij elkaar…