AnneTannes Tuin

(to English text)

Vorige week vroeg iemand me om eens wat meer over de kleine veldkers (Cardamine hirsuta) te vertellen.

Kleine veldkers is inderdaad een plantje dat in deze tijd van het jaar heel erg opvalt:
Het is immers een winterannuel, een plantje dat kiemt in de loop van het najaar of de winter, en waarbij bloei, zaadvorming en zaadverspreiding zich in een snel tempo opvolgen wanneer aan het eind van de winter het weer milder wordt. Ze zaaien zich uit voor andere planten goed en wel beginnen te groeien, en de zaden wachten met kieming tot het weer terug kouder wordt. De hele levenscyclus van het plantje vindt dus plaats als de meeste andere planten in rust zijn.

Het grote doel in het leven van de kleine veldkers, is net als voor alle andere levende wezens, de voortplanting en de instandhouding van de soort. Elke plantensoort heeft daarvoor zijn eigen specifieke strategie ontwikkeld, en de strategie van de kleine veldkers heet verstoringstolerantie. (In botanische termen betekent ‘verstoring’ dat de vegetatie geheel of gedeeltelijk vernietigd wordt.)

In een bos met een flinke strooisellaag, maar ook in een grasveld zal je de kleine veldkers niet vaak aantreffen, maar in een voortuintje dat keurig gewied wordt, of in de moestuin waar de aarde wordt losgewerkt, daar ziet de kleine veldkers zijn kans. Ook daar waar het ‘onkruid’ met herbiciden is doodgespoten, gaan de kiemplantjes van de kleine veldkers al snel weer terug voor begroeiing zorgen.

Wanneer je een plantenkwekerij bezoekt, kan je de rozetten van de kleine veldkers met zijn mooie geveerde blaadjes vaak ontdekken in de kweekpotjes met planten die wat achteraf staan. (De plantjes binnen het onmiddelijke gezichtsveld van het publiek worden wel eens netjes schoongeplukt, maar dat betekent niet dat er geen veldkerszaadjes in aanwezig zijn!)
Als je maar een klein beetje op mij lijkt, verlaat je die plantenkwekerij niet zonder minstens een paar plantjes in je handen – en met waarschijnlijk tientallen, wellicht honderden onzichtbare veldkerszaadjes. Thuisgekomen worden die plantjes geplant (en daarvoor verstoor je de bodem in je vaste-plantenborder). In de loop van het komende groeiseizoen houd je al wiedend – verstorend! – alle concurrentie ver weg van je nieuwe troetelplantjes.

In de kale aarde van je herfst- en winterborder zien de zaden vervolgens hun kans schoon: de plantjes kiemen, en zogauw de temperaturen een beetje zachter worden komt het plantje al heel snel in bloei, vormt zaad, en laat die heel snel afrijpen.
Vaak zijn ze zo snel, dat op het ogenblik dat je voor het eerst je border echt grondig gaat wieden, er al een aantal plantjes rijpe zaden hebben. En kleine veldkers wordt niet voor niets in de volksmond ‘springzaad’ genoemd: probeer maar een keer een plantje veldkers te wieden, zonder dat de rijpe zaden alle kanten opspringen… en daar liggen te wachten tot ze in het volgende najaar (als de bodem tenminste voldoende verstoord blijft) opnieuw kunnen kiemen.

In mijn tuin vind ik de laatste jaren steeds minder kleine veldkers, waarschijnlijk omdat de mulchlaag in de borders zo weinig mogelijk verstoord wordt, en de veldkerszaadjes dus steeds moeilijker aan de oppervlakte komen. Ik was nochtans altijd blij als ik die plantjes in de tuin zag verschijnen: hun hete, peperachtige smaak vormt een lekker accent in winterse slaatjes, en als ingrediënt voor mijn winterpesto. En het beetje extra vitamine C dat je hiermee binnenkrijgt, is lekker meegenomen!

Hairy bittercress

Last week, someone asked me to tell her something about the Hairy bittercress (Cardamine hirsuta), a plant she found in overabundance in her front yard.
And yes, Hairy bittercress really is a herb that you encounter in the garden very often at this time of the year. It is a winter annual, a plant that germinates in fall or during winter, and as soon as the weather is a little bit milder, it blooms and sets seeds in rapid succession. The seeds are ripe before other plants really start growing, are self-sown in spring and wait until the weather gets colder before germinating again. So they have there complete lifecycle in the period when most plants are dormant.

The most important goal in the life of the Hairy bittercress – as in every other plant’s life – is to reproduce and preserve the existence of the own species. Therefore every plant has developed it’s own strategy, and the one the Hairy bittercress uses is tolerating disturbance. (In botany, disturbance means the partial or complete destruction of the vegetation, e.g. by weeding, plowing…). On places where ‘weeds’ have been killed with herbicides, hairy bittercress is among the first to reappear.
You won’t find hairy bittercress in a forest with a thick layer of undisturbed leaves, nor in a meadow or even a lawn, but in a carefully weeded front yard, or a vegetable plot that has been digged.

When you visit a nursery, you often find the tiny little plants in plant trays in a neglected spot. In other, more visible spots, the plants have been carefully picked, but be sure, some seeds are left in the trays.
When you’re only a little bit like me, you can’t leave the nursery without at least some new darlings… and be sure: you take home some bittercress-seeds too. When you come home, you will plant them in you perennial border (by disturbing the soil!), and during the spring and summer that follows, you carefully weed (disturb!) the soil around them.

And in fall or during winter, when the soil lays naked and disturbed… the seeds germinate. And as soon as the temperature turns milder again, they bloom and set seed.
And be sure, at the moment in spring you kneel in your border to do a first weeding, lots of seeds are ripe already. In Dutch, we sometimes use the folkname ‘springzaad’, ‘jumping seed’ for this plant, and for a very good reason: it is nearly impossible to pick a plant without the ripe seeds jumping in every direction… and there they lie, waiting to germinate again in fall, at least when you take care to disturb the soil (weeding!) enough.

In the past years, ever less hairy bittercress appears in my garden, probably because I mulch as a means of ‘weed’ control in my borders. The bittercress-seeds are burried under a layer of compost, and don’t have the chance to germinate, to bloom, and to sow themselves freely.
Nevertheless, I do like this small weedy being… with it’s hot and peppery taste it is a spicy addition to a bowl of salad greens, and I also use it in what I like to call my ‘winterpesto’. (In my winterpesto, I use Wintercress, Barbarea vulgaris or Hairy bittercress instead of Basil.)
And the vitamin C it provides, is just an added benefit!