Tag: ficaria verna

Speenkruid

Speenkruid - Ficaria verna subsp. verna
Vorig jaar rond deze tijd schreef ik ook al een stukje over dit leuke voorjaarsbloeiertje. Ik kan er ook niet aan doen… hoewel de natuur zo langzaamaan ontwaakt, kan je het aantal bloeiende planten toch nog steeds op een paar handen tellen, en ben je opgetogen over elk bloempje meer.

Dit jaar ontdekte ik het eerste gele sterretje achteraan in de tuin, in het bos. Ik was al dagenlang de plek speenkruid onder de beuken vlakbij het huis aan het naspeuren, maar kan daar tot nu toe zelfs nog geen knopje ontdekken. Maar in het bos, bijna op de hoogste (en droogste) plek van de tuin, zag ik plots een sterretje op de grond schitteren. (Dat was een week geleden. Het voorbije weekend was dat ene bloempje uitgebloeid en was er nog nergens een tweede te bekennen. Geduld dus…)

Speenkruid was ook voor de dichter Wordsworth één van zijn favoriete bloemen, waaraan hij zelfs drie gedichten opdroeg, waaronder het volgende:

The Small Celandine (1804, 1807)
THERE is a Flower, the lesser Celandine,
That shrinks, like many more, from cold and rain;
And, the first moment that the sun may shine,
Bright as the sun himself, ’tis out again!

When hailstones have been falling, swarm on swarm,
Or blasts the green field and the trees distrest,
Oft have I seen it muffled up from harm,
In close self-shelter, like a Thing at rest.

But lately, one rough day, this Flower I passed
And recognised it, though an altered form,
Now standing forth an offering to the blast,
And buffeted at will by rain and storm.

I stopped, and said with inly-muttered voice,
“It doth not love the shower, nor seek the cold:
This neither is its courage nor its choice,
But its necessity in being old.

“The sunshine may not cheer it, nor the dew;
It cannot help itself in its decay;
Stiff in its members, withered, changed of hue.”
And, in my spleen, I smiled that it was grey.

To be a Prodigal’s Favourite–then, worse truth,
A Miser’s Pensioner–behold our lot!
O Man, that from thy fair and shining youth
Age might but take the things Youth needed not!

Gedenksteen voor Wordsworth in de kerk van GrasmereOp de gedenksteen voor Wordsworth in St. Oswaldschurch in Grasmere werden de favoriete bloemen van de dichter afgebeeld: het sneeuwklokje, de narcis (‘I wandered lonely as a cloud’), het viooltje en het speenkruid. Helaas was de beeldhouwer die de opdracht kreeg geen plantenkenner, en in plaats van het speenkruid (lesser celandine) beeldde hij de stinkende gouwe (greater celandine) er op af.
(Edit op 21/02/08:  Vandaag kreeg ik  van de maker van de foto, Trey, de toestemming om de foto ook in dit artikel te gebruiken.

Intussen heb ik in mijn foto-flora ook de pagina toegevoegd van de Ranonkelfamilie, waartoe ook het speenkruid behoort. Het is allicht niet vreemd, dat ook de dotterbloem en de boterbloemen tot die familie behoren. Maar sinds de laatste wijzigingen van de plantenklassificatie behoren ook de geslachten Helleborus (nieskruid) en Aquilegia (Akelei) tot die familie, en dat vind ik toch even wennen.

Het eerste!

In het weekend heb ik bewust geen berichtjes gepost, maar in de loop van de week hoop ik weer minimaal drie stukjes te schrijven (maandag, woensdag en vrijdag is de planning… als ik op dinsdag en donderdag ook tijd vind is dat mooi meegenomen, maar ik wil niet de fout maken van vanaf het begin al te veel hooi op mijn vork te nemen.)

Vorige week vrijdag opende het eerste speenkruid-bloemetje in mijn tuin zich. Meer nog dan de obligate sneeuwklokjes en krokussen is dat plantje voor mij een echte lentebode, die ik met plezier een plekje (veel plekjes) gun in mijn tuin.
In boeken/nieuwsgroepen, op websites over tuinieren zie ik dit plantje regelmatig bestempelen als een onuitroeibaar onkruid, dat men eigenlijk niet in zijn tuin wil hebben, maar ik zou het niet willen missen. Het plantje verspreid zich inderdaad heel gemakkelijk, maar toch kan je het in mijn ogen nauwelijks als een woekeraar bestempelen: het verdringt geen andere planten van hun plek. Het toont weliswaar heel opvallend zijn aanwezigheid in de eerste maanden van het jaar, als de tuin nog kaal en weinig kleurrijk is, maar wanneer in mei de tuin explodeert in een orgie van bloemen en kleur, is het speenkruid alweer vrijwel volledig van het toneel verdwenen.

Volksnamen voor het speenkruid zijn: kleine gouwe, klierkruid, speendistel, vijgwortel, klein zwaluwkruid, klein celidonie, Bûtergieltsje (Fries), hemelbrood, katteklootjes, hoaneklootjes.

De wetenschappelijke naam is Ranunculus ficaria, was vroeger Ficaria verna.
‘Verna’ in de oude benaming verwijst naar de lente, het bloei-tijdstip van de plant. Ficaria, de oude geslachtsnaam, nu de soortnaam, betekent ‘van de vijgen, op vijgen gelijkend’ (wat verwijst naar de vorm van de wortelknolletjes), terwijl ‘Ranunculus’ kikkertje betekent, allicht omdat heel wat planten uit dit geslacht waterplanten, of minstens waterminnende planten zijn.
Ranunculus = kikkertje -> water(minnende) planten

In het Duits heet speenkruid ‘Feigwurz‘ of ‘Scharbockskraut‘. In ‘Feigwurz’ (en de Nederlandse volksnaam vijgwortel) herkennen we het ‘ficaria’ uit de wetenschappelijke naam, en in het duitse taalgebied wordt het kruid dan ook wel gebruikt in de behandeling van genitale wratten, die in het Duits ‘Feigwarzen’, vijgwratten, heetten. Dezelfde analogie zien we in het gebruik in ons taalgebied bij de behandeling van aambeien (‘het speen’), hoewel het woord ‘speen’ in speenkruid niet naar die aandoening verwijst, maar naar de vorm (‘speentjes’) van de wortelknolletjes.
‘Scharbockskraut’ kan worden vertaald als scheurbuikkruid. De blaadjes bevatten inderdaad erg veel vitamine C. Maar let op: zoals het loof van heel wat ranonkelachtigen kan ook dat van speenkruid giftig zijn, en je gebruikt het daarom bij voorkeur alleen voor het plantje in bloei is gekomen.

Ik vond nog ergens een vermelding van speenkruid als één van de 18 kruiden die staan afgebeeld op het Lam Gods van Van Eyck, maar ik vind voorlopig nergens een overzicht van dit rijtje kruiden… Iemand die hier meer informatie over heeft?

Tot kletsens…

Aanvulling achteraf: Lees zeker ook even de commentaar van RobvdH, die boeiende aanvullingen en correcties neerschreef…
En op 5 maart 2013 zette ik een aantal links met meer informatie over speenkruid bij elkaar…