Als geneeskruid is de Heggenrank (terecht) helemaal in onbruik geraakt, maar toch vind ik het een boeiende plant… In de winter zie je er helemaal niks van, en in het voorjaar schieten er plots talrijke slappe stengels met malse bladeren uit de wortel, die zich met behulp van ranken in het struikgewas omhoog werken. Het is trouwens die manier van plots opduiken die de plant haar botanische geslachtsnaam ‘Bryonia’ bezorgde: De wortel is terug te vinden in het Griekse βρὐον / bryon, dat iets als ‘overvloedig spruiten’ betekent.
Ik kocht een paar jaar geleden een plantje bij Ecoflora, omdat ik het kruid in onze vorige tuin in Lier al zo’n leuke groeier vond. Maar ik zou ook op zoek moeten gaan naar een vrouwelijk plant… al schijnen die veel minder voor te komen dan de mannelijke. (De soortnaam ‘dioica’ betekent ’tweehuizig’, een plant dus die ofwel enkel mannelijke, ofwel enkel vrouwelijke bloemen draagt.)
De Heggenrank heeft ondergronds een stevige wortel, die met de jaren steeds groter kan worden. De wortel vertoont wel wat gelijkenis met die van de Alruin (zeker als hij wat wordt bijgesneden), en werd daarom wel eens gebruikt als surrogaatalruinmannetje (vaak zonder vermelding van de echte aard!). In een Frans geschrift uit 1815 (Secrets merveilleuses de Petit Albert) wordt verteld hoe een arme boer plotseling over veel geld kon beschikken. Hij zou een boerin die werd lastiggevallen hebben verdedigd, en als dank leerde ze hem om uit een heggenrankwortel ‘alruin’mannetjes te snijden… En als je weet dat in die tijd een Alruinmannetje tot 100 Thaler kon opbrengen…
Dr William Turner, die wel eens als de vader van de Engelse botanie wordt beschouwd, beschrijft hoe heggenrankwortels worden bijgesneden, en hoe er zelfs gierstzaadjes in gezaaid worden die ontkiemen tot een ‘baard’:
“The rootes which are counterfited and made like little pupettes or mammettes which come to be sold in England in boxes with heir and such forme as a man hath are nothyng elles but foolishe trifles and not naturall. For they are so trymmed of crafty theves to mocke the poore people with all and to rob them both of theyr wit and theyr money”
In het Engels heet de plant trouwens nog steeds: English Mandrake.
In Duitsland bestond het gebruik, dat jonge, trouwlustige meisjes schijfjes van de heggenrankwortel in hun schoenen stopten wanneer ze naar de kermis gingen, terwijl ze zegden: “Körschenwurzel in mei Schuh, Ihr Junggesellen lauf mir zu’.
Elders in Duitsland bestond het gebruik om bloed van een jichtlijder in een uitgeholde wortelknol te doen en die te begraven. Wanneer de knol tenslotte verging, zou ook de ziekte verdwenen zijn. Op andere plaatsen holde men de wortel uit tot een beker, waaruit men de zieke liet drinken. (In het Duits heette de plant dan ook wel Gichtrübe, wat zoveel is als jichtplant, jichtwortel.)
In de streek waar ik woon heette de plant wel ‘schijtwortel’, en dat dit een naam is met ‘geschiedenis’, zien we terug bij Dodoens, die al van ‘Schytcruyt’ sprak. Inderdaad is de plant (sterk) laxerend, om niet te zeggen giftig… Vroeger werd het kruid wel toegepast voor kwalen als jicht (zie hierboven) en reuma, of als laxerend middel, maar zoals dat heet, de therapeutische dosis ligt heel erg dicht bij de toxische dosis, en voor je het weet ben je aan het vergiftigen in plaats van aan het behandelen. Bij vergiftiging zien we misselijkheid, braken, bloederige diarree en eventueel dood door verlamming van het centraal zenuwstelsel…
Een plant dus om als eigenaardigheid in je haag te laten groeien, maar niet om te gebruiken…
Barbarakruid is een plantje dat in deze tijd van het jaar meestal makkelijk te vinden is. Het is een – vooral op vochtige bodem – vrij algemeen voorkomend kruidje, maar omdat ik in de toch wat drogere Kempen woon, blijft zijn aanwezigheid in mijn tuin steeds tot een tiental plantjes beperkt. We kregen ons eerste plantje jaren geleden op onze trouwdag, van een vriend die in zijn 
In het weekend heb ik bewust geen berichtjes gepost, maar in de loop van de week hoop ik weer minimaal drie stukjes te schrijven (maandag, woensdag en vrijdag is de planning… als ik op dinsdag en donderdag ook tijd vind is dat mooi meegenomen, maar ik wil niet de fout maken van vanaf het begin al te veel hooi op mijn vork te nemen.)