Het is alweer drie maanden geleden, dat ik beloofde dat ik – wanneer de toverhazelaar bloeide – wat meer zou vertellen over de Hamamelis.
Toen vertelde ik al, dat de medicinaal gebruikte toverhazelaar een andere soort is, dan die je nu overal ziet bloeien. De Virginische toverhazelaar is al lang uitgebloeid, maar ik neem nu toch de gelegenheid te baat om er wat meer over te vertellen.
Medicinaal gebruik
De Noord-Amerikaanse indianen maakten al gebruik van de geneeskrachtige eigenschappen van de struik, die vooral verband houden met het hoge gehalte aan looistoffen in de bladeren en de schors. Van oudsher werden schors en bladeren onder vorm van een pleister toegepast bij pijnlijke kneuzingen en zwellingen.
Net zoals andere looistofrijke kruiden kan de thee gebruikt worden als een ondersteunend middel bij bijvoorbeeld diarree, maar ook als gorgeldrankje bij ontstekingen van mond of keelholte. Een zalf op basis van een extract van de schors kan worden toegepast bij bloedende aambeien.
In de winkel vind je heel vaak Hamamelis-water. Dat is een hydrolaat, een extract bekomen door destillatie. Maar de voor de astringerende eigenschappen zo belangrijke tannines worden nauwelijks mee overgeheveld tijdens dit proces, en eigenlijk is het dus veel zinvoller om Hamamelis onder de vorm van een tinctuur toe te passen.
Cosmetisch gebruik
Volgens mij is Hamamelis tegenwoordig het best bekend omwille van zijn cosmetisch gebruik. En jawel, ook dat cosmetisch gebruik berust op de samentrekkende eigenschappen van de plant. In allerhande vormen (crèmes, zeep, hamameliswater…) wordt het kruid toegepast als tonicum voor de vermoeide huid, om de teint wat op te peppen, jeuk te verlichten…
Een beetje botanie
Op het fotootje hiernaast – dat ik met dit doel een fractie lichter heb gemaakt dan de realiteit – is de bouw van de hamamelis bloem goed te zien:
Een bloempje bestaat uit vier kelkbladeren of sepalen (hier bruinrood) die grofweg driehoekig van vorm zijn en die wat naar achter teruggeplooid zijn als de bloem in bloei is. Meest opvallend zijn de vier lintvormige kroonblaadjes of petalen. Bij deze cultivar (Hamamelis x intermedia ‘Jelena’) zijn die kroonblaadjes bij de aanzet oranje-rood, om uit te lopen in gele uiteinden.
Middenin vier korte meeldraden en twee eveneens korte stampertjes.
Hoewel de korte meeldraden op het eerste gezicht wijzen op een bestuiving door insecten en niet op windbestuiving, lijkt er op dit vlak toch nog discussie te bestaan:
Rob van de Hoeden – die hier wel eens af en toe langskomt – schrijft in een artikel op Plantaardigheden het volgende over de Toverhazelaar:
De Toverhazelaar behoort namelijk tot een familie, de Hamamelidaceae, die zeer vroeg in de evolutie van de plantenwereld is ontstaan. In die periode waren er nog weinig insecten om de bestuiving van de bloemen te verzorgen en de Toverhazelaar werd een windbestuiver. Maar als een windbestuiver bloeit in de zomer en midden in een groot bos leeft, dan is er weinig wind en dus weinig bestuiving. Veel handiger is het om dan te bloeien als de omringende bomen nog geen blad dragen en dat is in de winter. Dan gieren de winden door de bossen en kan de Toverhazelaar makkelijk bestoven worden.
Ik weet niet van wanneer het artikel van Rob dateert, maar op basis van DNA-onderzoek in de afgelopen jaren, worden de Hamamelidaceae tegenwoordig ingedeeld in de orde van de Saxifragales, die onder de geavanceerde tweezaadlobbigen thuishoren, en families omvatten die vooral door insecten bestoven worden.
In een artikel uit 2002 van het American Journal of Botany, met de titel “Many to flower, few to fruit” wordt dan ook de hypothese besproken dat de (Virginische) toverhazelaar vooral door insecten bestoven wordt.
De auteurs hebben vanaf 1977 de bestuiving van de Hamamelis virginiana bestudeerd, en komen tot volgende conclusie (mijn vertaling):
De (…) bloemen verspreiden een zwakke geur, produceren nectar met een sucrose-gehalte dat typisch is voor bloemen die door bijen en vliegen bestoven worden, en produceren overvloedig kleverig stuifmeel. De bloemen worden onregelmatig bezocht door insecten uit zes verschillende ordes. Vliegen waren de meest voorkomende bezoekers, vooral leden van het geslacht Bradysia, maar ook kleine bijen droegen hoge percentages Hamamelis-stuifmeel. Ondanks het hoge aantal stuifmeelkorrels in verhouding tot de vruchtbeginsels (11 445 korrels/vruchtbeginsel) (NB: dit is vooral typisch voor windbestuivers – mijn aanvulling), zijn bijen en vliegen de meest waarschijnlijke bevruchters, want experimenten hebben aangetoond dat windbestuiving weinig waarschijnlijk is.
De auteurs van dit laatste artikel poneren een hypothese die kan verklaren waarom de Virginische toverhazelaar als enige in de herfst bloeit. De andere Hamamelissoorten bloeien immers allemaal in de winter. Wellicht is de bloei in de herfst een (geslaagde) poging in de evolutie van de plant om de concurrentie uit de weg te gaan. Immers, de Hamamelis vernalis heeft voor een deel hetzelfde verspreidingsgebied als de H. virginiana. Het lijkt daarom zinnig om de tafel niet op hetzelfde moment te dekken, als een concurrent die aan dezelfde insectensoorten voedsel aanbied, zeker niet als er in die periode maar weinig eters voorhanden zijn, en je voor je voortplanting van die eters afhankelijk bent.
(Martin Stevens – een natuurfotograaf die me voor mijn Kruidenmand een aantal van zijn foto’s zomaar ter beschikking stelde – liet op zijn blog vorige week ook een paar mooie foto’s zien van een geelbloeiende hamamelis cultivar.)
Wat een leuk weblog heb je. zeer interessant!!!
Ik kom hier zeker vaker terug
@ ik werk met de macro 100mm van canon. Binnenkort wil ik nog wat andere dingen daarbij gaan uitproberen maar het macrowerk is nog helemaal nieuw voor me.
Dank je wel…
Ik heb een Nikon, dus dat moet alvast een andere lens worden… Ik doe het nu met de Sigma APO MACRO super 70-300 f4 – 5.6, en dat was heel leuk om mijn toestel mee te leren kennen, maar ik krijg stilaan zin in ‘meer’.
Ik heb ook verschillende jaren met die Sigma gefotografeerd. Veel plezier aan beleefd, maar sinds juli 2007 doe ik mijn macro-werk met een Sigma 180mm macro, die ik tweedehands voor een prijsje kon overkopen. Maar ook een Sigma 150mm macro is een prachtige lens. En voor bloemen e.d. (kortom alles wat niet kan wegvliegen, -kruipen of -lopen) kun je ook een 105mm (of 90mm) macro gebruiken. Dat zijn “echte” macrolenzen, en je zal zien dat er opnieuw een nieuwe wereld voor je opengaat… Nog veel plezier met de fotografie!
Bedankt voor de suggesties, die onthoud ik zeker.
En mijn interesse gaat inderdaad vooral naar alles wat niet wegvliegt, -kruipt, – loopt… een ‘echte’ macrolens begint dus stilaan heel hoog op mijn verlanglijstje te staan.
De gewone hazelaar staat inderdaad flink in bloei. Op naar de bijenhal met een haastige inspectie van de vliegplank, en waarempel de werksters waren vandaag stuifmeel aan het binnenhalen. Een ongewoon schouwspel voor dit tijdstip van het jaar.
De koningin is blijkbaar aan de leg, een beetje te vroeg naar mijn mening.
ik zie je helemaal nooit meer op Flickr! Ineens was je weg. En dat vind ik heel erg jammer!
Heeft het een bepaalde reden?
Het verhaal over de hamamelis vind ik heel interessant.
Veel wist ik niet. Dank je wel!
De toverhazelaar is een prachtige plant. Ik wist niet dat je er ook thee van kon zetten. Voor medicinaal gebruik onder pleister is mij wel bekend en ik pas het ook nog wel eens toe bij de kleine.
Bedankt voor deze interessante post!
Hallo Annetanne, wat een geweldige website heb jij! Mijn interesse ligt vooral op het gebied van aambeien en vond jouw website op deze manier dan ook.
Heb jij toevallig enig idee hoe de zalf die gemaakt wordt van de hamamelis heet? Het is ontzettend gaaf om zelf ook van die soort zalfjes te maken, door middel van experimenteren.
Iemand met de schuilnaam ‘aambeien behandelen’ en een website getiteld ‘aambeien behandelen’ (die van de eerste tot de laatste letter commercieel is), die een laatste artikel schreef getiteld ‘aambeien behandelen’ – geef ik die het voordeel van de twijfel of niet?
Gezien het gemak waarmee op het internet te vinden is dat de ‘aambeienzalf’ van Dokter Vogel voluit ‘hamaelis aambeienzalf’ heet, en Dr Vogel nu niet meteen het meest obscure merk is, vermoed ik dat de commentaar van Aambeien Behandelen toch vooral een poging is om de eigen website in het zonnetje te zetten.
En als bovendien die persoon het vinkje bij ‘meldt mij per email als er geantwoord wordt op mijn vraag’ weghaalt, ga ik al helemaal denken dat het enkel om de links, en niet om het antwoord te doen is.
Ik zie het voor deze keer door de vingers en laat vraag en antwoord staan, maar verwijder wel elke link uit het commentaar.
Hahahahaaaa, ‘mijn interesse ligt vooral op het gebied van aambeien’. Dit maakt mijn dag gewoon 🙂 Lang geleden dat ik zo’n leuke spam zag, alleen daarvoor verdient’ie om te mogen blijven staan Annetanne. Zou er ook een facebookpagina ‘Aambeien behandelen’ zijn? Ik zie het zó op mijn tijdlijn voorbijkomen: ‘Bart vindt aambeien behandelen leuk’ 🙂 🙂
En wat nu helemaal jammer is Bart…
Meneer Aambeien Behandelen had allicht gemerkt dat Google deze pagina iets hoger aansloeg als je zoekt op ‘Hamamelis aambeien’, dan zijn eigen reclame-blogje. Door hier in een commentaar te linken naar de eigen site, hoopte hij wellicht om mensen te verleiden bij hem een bezoekje te brengen.
Maar intussen zijn hier in de commentaren de woorden Hamamelis en Aambeien weer een paar keer vaker voorgekomen, waardoor Google misschien gaat denken dat deze pagina de zoekers wel echt moet interesseren.
Dus de poging van meneer lokt hoogstens meer bezoekers naar hier, en niet naar hem…
Ik heb een Hamamelis maar geen aambeien om te behandelen (nu gaat jouw site nog eens omhoog).
Betreffende die lens: wanneer je geen wegvliegend of rondkruipend spul wilt fotograferen is de werkafstand van de lens niet zo belangrijk, en zou ik gewoon opteren voor een Nikon 100 mm VR macro of de Tamron 90 mm Macro (een goedkoper alternatief die ook uitstekende resultaten geeft). Zo’n 90 of 100mm macrolens is een lichter en makkelijker te hanteren dan de 150mm of 180 mm lenzen.
Ik heb twee macrolenzen, allebei Sigma.
De ene is een 105 mm, die voldeed wel, maar zeker voor beestjes was het niet altijd vanzelfsprekend omdat je wel erg dichtbij moest komen. Bovendien vervaagt die bij gelijkblijvend diafragma de achtergrond niet zo mooi als mijn nieuwer exemplaar, een 150 mm.
Voor insecten gebruik ik graag wat ik mijn ‘semi-macro’ noem, (Sigma APO 70-300mm F4-5.6 DG MACRO), maar daarvan is de scherpte toch niet helemaal optimaal.
De beste lens om wat groter wegvliegend spul (libel/vlinder) te fotografen is geen ‘echte’ macrolens, maar wel de Nikon AF-s 300 mm lens.
Deze geeft bij een werkafstand van 140 cm (zodat de beestje niet opschrikken) toch een redelijke vergroting van bijna 0,3x. Door de erg kleine beeldhoek heb je ook minder storende elementen in de achtergrond.
Een echte macro lens geeft je wel die vergroting van 1x maar de kleinere werkafstand (typisch 45-50 cm voor een 180mm macro) maakt het benaderen van onderwerpen soms een beetje moeilijker.
’t Is wel geen goedkope lens, ik heb ze een tijdje gehad, maar ze uiteindelijk toch weer verkocht voor iets anders (iets waar ik binnenkort ook foto’s mee ga beginnen maken voor mijn blog, als ik een écht de tijd ga nemen voor de foto’s)
Bedankt voor de tip… Die ga ik onthouden!
ik heb een flesje hamamelistinctuur gekocht om deodorant van te maken. Nu hoorde ik dat ook acne en eczeem ermee te behandelen zijn, weet jij dat of dat kan? en zoja, hoe gebruik ik de tinctuur dan? moet ik dat verdunnen met water? hoor graag