AnneTannes Tuin

Als je de indruk wil geven dat je iets van vlinders weet, dan moet je in natuurkennerskringen dezer dagen even heel nonchalant laten vallen dat we weer duidelijk een junidipje beleven…

Want inderdaad, het occasionele bont zandoogje en het kolen-belagende witje daargelaten, valt er op vlindergebied op dit ogenblik niet zo héél erg veel te beleven. De voorjaarsvlinders hebben hun voortplantingsplicht vervuld, en de zomervlinders moeten nog uit hun pop tevoorschijn komen. Al gebiedt de eerlijkheid te zeggen, dat de laatste paar dagen de verre van zomerse temperaturen natuurlijk ook méér dan hun rol spelen.

En toen ik de afgelopen week plots een sintjacobsvlinder zag vliegen, had ik natuurlijk mijn camera niet bij de hand.
De volgende dag liet de vlinder zich weer zien, en mijn camera was bij de hand… maar ik was niet in de buurt. Maar ‘de hand’ in kwestie was die van zoonlief, en die is dus dit keer de fotograaf…

Zo heel ongewoon was die sintjacobsvlinder – die geen dagvlinder is, maar een dagactieve nachtvlinder – trouwens niet. Die vliegt rond van april tot half augustus, en is tamelijk algemeen. Het is een vlinder die weinig natuurlijke vijanden heeft, en daar schijnt de rups voor te zorgen.
Dat geel-met-zwart gestreepte rupsje komt vanaf juli uit zijn ei, en richt vervolgens ware ravages aan op Jacobskruiskruid (Jacobaea vulgaris, syn Senecio jacobaea).
Een paar jaar geleden (de foto hieronder dateert van 26 juli 2008) zag ik een paar rupsjes op een pol van die plant ergens in de tuin, en het tempo waarin werd doorgeknaagd was werkelijk indrukwekkend.
Maar ik ben aan het afdwalen: de zebrarups (zoals de rups soms ook genoemd wordt) is één van de weinige beestjes die de gifstoffen waarvoor kruiskruidjes beducht zijn (pyrrolizidine alkaloïden) probleemloos zouden verdragen. Ze schijnen de stoffen echter niet af te breken, maar in hun lichaam te concentreren, en daar blijven ze aanwezig tot ze een vlinder zijn. De vlinder zou daardoor giftig zijn, en door vogels en andere mogelijke belagers vermeden worden. (Ik heb gezocht of ik daar in wetenschappelijke literatuur bevestiging voor vind… helaas, voorlopig niet. Wel lijkt het zo te zijn dat de vlinder door die pyrrolizidine alkaloïeden wordt aangetrokken, en dat het een stimulans is tot eierleg…)

De vraatzucht van de rupsen – en hun voorkeur voor een aantal soorten kruiskruid – is de reden dat de vlinder als biologische bestrijder van kruiskruid is ingevoerd in Nieuw-Zeeland, Australië en Noord-Amerika. Daar heet het beestje trouwens niet ‘Jacob Butterfly’ of iets dergelijks, maar ‘Cinnabar moth’. Cinnaber is een mineraal waaruit het pigment vermiljoen wordt gewonnen… en dat maakt de verklaring van de naam natuurlijk erg gemakkelijk.
En wie mij kent, heeft al in de gaten dat ik alweer heftig mijn best aan het doen ben om op één van mijn stokpaardjes, etymologie, te kruipen. En meteen zie ik mij hier geconfronteerd met een probleempje: Is de sintjacobsvlinder genoemd naar het jacobskruiskruid, of is het omgekeerd? Omdat de plant tegenwoordig als botanische geslachtsnaam ‘Jacobaea‘ heeft, veronderstel ik dat het de eerste optie is.

En de verklaring voor Jacobskruiskruid is dan weer heel simpel (eigenlijk te simpel als je het mij vraagt). Jacobskruiskruid zou namelijk steeds bloeien op de feestdag van Sint Jacob de oudere, op 25 juli – dat wordt inderdaad bevestigd door de foto die ik dus ooit op een 26ste juli maakte. Maar de eerste bloemen zie je al in juni, en de bloei duurt tot september…

Oh ja… er zijn ook nog die alarmberichten van een enorme opmars van het jacobskruiskruid en het risico dat ze vormen voor paarden (of was het de enorme opmars van paarden en het risico dat planten daardoor lopen?) Veel kan ik daar niet over zeggen: de eerste jaren nadat ‘het Veld‘ zich bij onze tuin voegde, zagen we inderdaad al snel jacobskruiskruid opduiken, maar intussen heb ik er al een paar jaar geen meer gezien.