AnneTannes Tuin

Als het gaat om ‘nuttige insecten in de tuin’, denken heel veel mensen spontaan aan bijen en lieveheersbeestjes, maar zweefvliegen worden in het rijtje maar zelden genoemd. En toch zijn ook dat beestjes die we echt niet mogen onderschatten!

De diversiteit aan soorten is alvast heel indrukwekkend. Wereldwijd werden er al zo’n 6000 soorten zweefvliegen beschreven, verdeeld over een 200-tal geslachten. In België en Nederland alleen al vliegen er zo’n 300 verschillende soorten rond. (Vergelijk dat maar eens met de schamele 100 verschillende soorten insecten die ik al in mijn tuin heb waargenomen, en waar ik een paar dagen geleden zo over meende te moeten opscheppen.)
De larven van zeker de helft van die 300 inheemse soorten leven van bladluizen en tripsen, en zijn als insectenverdelgers minstens zo belangrijk als lieveheersbeestjes.
Maar ook als bestuivers spelen zweefvliegen duidelijk een rol. Weliswaar is die rol wetenschappelijk nog nauwelijks onderzocht, maar hoogstwaarschijnlijk leveren ze een meer dan substantieel aandeel in de bestuiving van schermbloemigen, fruitbomen en uien.

Schermbloemigen, en planten met schermvormige bloeiwijzen zoals boerenwormkruid zijn favoriet bij zweefvliegen, maar gek genoeg vind ik in mijn verzameling foto’s vooral zweefvliegen die andere bloemen bezoeken. Kieskeurig zijn ze dus zeker niet.
Op dit ogenblik bloeit in onze tuin, op de slinger, een grote pol van een dwergvorm van Wilde marjolein (Origanum vulgare ‘compactum’), en daar heb ik al veel meer vliegen dan bijen ontdekt. (Behalve zweefvliegen is daar ook bijna voortdurend een woeste sluipvlieg op post)

Dat zweefvliegen veel minder worden ‘gepromoot’ als bestrijders van bladluizen, heeft wellicht te maken met het feit dat ze er niet zo ‘cute’ uitzien… Integendeel, sommigen jagen een aantal mensen – ten onrechte – ronduit schrik aan:
Zweefvliegen lijken immers heel vaak op bijen of wespen. En die mimicri omvat niet alleen de geel-zwarte waarschuwingskleuren van de wesp, maar soms ook een voor vliegen erg smalle taille, een overvloedige beharing zoals hommels, of het nabootsen van de veel langere antennes van wespen (bijvoorbeeld door het uitsteken van pootjes).
De meest voor de hand liggende uitleg zou natuurlijk zijn, dat die mimicri tot doel heeft om predatoren af te schrikken, maar helemaal zeker is dat niet. Een andere verklaring die wel eens wordt gegeven, is dat de op een stekend insect lijkende zweefvliegen daardoor andere weinig agressieve bezoekers van dezelfde planten op een afstand houden.
Het is echter niet zeker, dat zweefvliegen die voor de menselijke waarneming vlot voor bijvoorbeeld een wesp kunnen doorgaan, ook vogels en andere insecten op dezelfde manier voor het lapje houden.

Oh ja, ik had natuurlijk nog niet verteld waarom een zweefvlieg zweefvlieg heet? Natuurlijk omdat ze kolibri-gewijs in de lucht kan blijven zweven… en precies daaraan kan je ze zelfs ‘in de vlucht’ van wespen en bijen onderscheiden… Enne… dat ‘zweven’ vergt een zodanige vleugelbeweging, dat die soms zelfs hoorbaar is… als het zoemen van een bij of wesp!

Nog even een lijstje van de zweefvliegen die ik tot nu toe in mijn tuin heb gezien…
– Episyrphus balteatus | Pyamazweefvlieg, snorzweefvlieg
– Eristalis arbustorum | Kleine bijvlieg
– Eristalis intricaria | Hommelbijvlieg
– Eristalis nemorum | Puntbijvlieg
– Eristalis pratorum | Veranderlijke bijvlieg
– Eristalis tenax | Blinde bij
– Helophilus pendulus | Pendelzweefvlieg, gewone pendelvlieg
– Helophilus trivittatus | Citroenpendelvlieg
– Merodon equestris | Grote narcisvlieg (legt haar eitjes in de buurt van uitgebloeide bolgewassen, en de larven eten zich een weg naar de bol. Daarmee is het de enige planteneter onder de zweefvliegen, en daardoor ook een door veel tuiniers gevreesde soort.)
– Volucella bombilans | Hommelreus, hommelvlieg

Een mooie beschrijving van het nut van zweefvliegen vind je in de flyer ‘Eten en gegeten worden – Nuttige insecten op de rozenkwekerij en in uw tuin: zweefvliegen’ van biologische rozenkwekerij De Bierkreek.

En een uitgebreide beschouwing over de mimicri van zweefvliegen lees je in het artikel: ‘The evolution of imperfect mimicry in hoverflies’