Wie van ons heeft vroeger niet ooit één voor één de blaadjes van een madeliefje afgetrokken, al tellend: ‘Hij ziet me graag, hij ziet me niet graag, hij ziet me een beetje graag’. Of ‘Edelman, bedelman, dokter, pastoor, keizer Karel, voddenman, majoor’… En ook in legendes en folkloristische overleveringen vind je het madeliefje vaak als voorspellend kruid terug.
Ik vond volgende versie van een vaak verteld verhaal, nu in een Keltische versie en met het madeliefje in een hoofdrol.
De legende vertelt over Rhiwallon van Myddvai, de zoon van een arme koeherder en van de Lady of Llyn-y-Van-Vach. Deze plaatselijke ‘dame van het meer’ was een wondermooi meisje dat, nadat ze verschillende keren opgedoken was uit het meer waarin ze woonde, en er weer naar was teruggekeerd, besloot om voorgoed haar thuis te verlaten en zich te vestigen bij haar aardse echtgenoot, die vanaf dat ogenblik in grote weelde leefde.
Haar vader echter beval dat ze naar het meer moest terugkeren als haar echtgenoot haar drie keer, en dat niet alleen vanuit boosheid, zou slaan. Haar man lette dus ontzettend goed op, maar na verloop van jaren verloor hij tenslotte toch zijn vrouw, door niet meer dan een paar vriendschappelijke klopjes…
Intussen had zij hem wel drie zonen geschonken, van wie Rhiwallon de oudste was.
De jongens hadden de verhalen over hun moeder gehoord, en wandelden vaak langs de oever van het meer, in de hoop haar te kunnen zien. Op een dag verscheen zij aan Rhiwallon, en vertelde hem dat hij was voorbestemd om de mensen te dienen door hun ziektes te genezen en hun pijn te verzachten. Zij liet hem de verschillende kruiden zien en verklaarde hun medicinale eigenschappen.
Rhiwallon werd na verloop van jaren de lijfarts van de plaatselijke heerser, Rhyss. Deze schonk hem het kasteel Myddvai. Vandaaruit reisde hij door het hele land en bouwde een enorme reputatie op. Zijn zoon volgde hem op, en na hem volgden nog talrijke nakomelingen, allen artsen. De laatste van hen zou Rice Williams M.D. zijn geweest, die stierf op 12 mei 1842, 600 jaar nadat de mysterieuze Lady of Llyn-y-van-Vach uit het meer opdook.
En wat heeft dit nu met het madeliefje te maken? Wel, dit bloempje was erg belangrijk voor het artsengeslacht van Myddvai, omdat het hen hielp voorspellen of een patiënt zou overleven of sterven: Een bloempje van dit kruid werd geplet in wijn, die de patiënt vervolgens opdronk. Moest hij vervolgens braken, dan zou hij aan zijn ziekte sterven…
Ik heb dit verhaal al vaak gelezen, en niet altijd over hetzelfde kruid, maar deze versie is toch wel de meest gedetailleerde…
Ook van de Kelten komt het verhaal dat de geesten van kinderen die bij de geboorte stierven, madeliefjes over de aarde uitstrooiden om hun bedroefde ouders een beetje op te monteren. In sommige delen van Engeland werd het dan ook als een slecht voorteken gezien als je op een madeliefje trapte, en nog gevaarlijker was het om een plantje uit te graven, want dat zou dan betekenen dat je kinderen niet voorspoedig zouden opgroeien. Er werd geloofd dat als een kind dat nog de borst kreeg, niet meer zou groeien als het een madeliefje aanraakte, en als men puppies melk zou geven waarin madeliefjes gekookt waren, zouden die evenmin gedijen.
Het gebruik van het madeliefje als ‘voorspellend kruid’ is wijdverbreid, niet zozeer om overleven of overlijden te voorspellen, maar vooral in liefdesvoorspellingen. Ik had het al over het bekende orakelspelletje dat kinderen spelen terwijl ze de blaadjes van het madeliefje aftrekken: ‘Hij houdt van mij, hij houdt niet van mij…’. (Overigens, om het toeval een handje te helpen, is het goed te onthouden dat de meeste madeliefjes een oneven aantal lintbloemetjes hebben – tenminste, dat heb ik me laten vertellen, ik heb het nog niet nageteld!)
Een Engels orakelspelletje voorspelde op die manier wie of wat je toekomstige echtgenoot zou zijn: ‘Rich man, poor man, farmer, thief, doctor, lawyer, indianchief’.
In sommige streken in Engeland legden meisjes madeliefjes onder hun hoofdkussen en hingen hun schoenen buiten het raam. Ze zouden dan van hun minnaar dromen.
In Duitsland en Nederland werd het madeliefje echter soms als een slecht voorteken beschouwd, en als het bloemetje in de lente rijkelijk bloeide, voorspelde dat een grote kindersterfte in de komende herfst. Een tijdlang heeft men in Duitsland het madeliefje zelfs als uiterst schadelijk beschouwd, en in 1739 werd er daarom een verordening uitgevaardigd dat de plant moest worden uitgeroeid. De Cleene en Lejeune (Compendium van Medicinale Planten in Europa) suggereren dat dit wellicht samenhing met het feit dat het madeliefje in die tijd als abortivum werd gebruikt.
Nico Vermeulen zegt dat het madeliefje ook geassocieerd werd met oorlog, omdat als het bloempje zich sluit, de rode onderkant van de blaadjes te zien is. Andere auteurs echter vermelden hier niets over.
In de magische kruidengeneeskunde werden madeliefjes onder meer gebruikt bij koorts: De eerste dag at men drie bloemetjes, de volgende dag vijf en zo verder tot negen, om dan weer te verminderen tot drie. Was de koorts dan nog niet over, dan herhaalde men de hele cyclus.
Het eten van het eerste madeliefje dat men in het voorjaar ziet, zal ook de koorts doen verdwijnen. Maar, zoals ik in mijn vorig stukje al schreef… hoe weet je nu of je met een al-madeliefje of een nog-madeliefje te maken hebt?
Interessant stukje en dit keer ondertekend met een zwierig Anne Tanne. Menig keer in mijn jeugd dit spelletje gedaan, hij komt niet, hij komt wel…….
Madeliefjes bij koorts, leuk weetje. Spijtig dat ze nu nog niet groeien.
Jaren geleden hoorde ik tijdens een van de lessen kruidengeneeskunde m’n leraar iets vertellen over een opéra comique van een Belgische componist Dupratot, waarin de heldin Madelief heet, dwz Bellis. De informatie was vermoedelijk ontleend aan de Reader’s Digest Gids voor geneekrachtige planten. Bij Madeliefje op blz. 174 wordt Dupratot vermeld. Ik heb er tot dusver verder niets over kunnen vinden. Weet iemand iets over de bedoelde componist en zijn opera over Madelief?
Na heel wat zoeken vind ik allereerst een componist Jules Laurent Duprato (1827-1892), leerling aan het Conservatoire national supérieur de musique, een Parijs’ conservatorium.
Titels van opera’s van zijn hand die ik al snel vond zijn ‘La Fiancée de Corinthe’ en ‘Les Trovatelles’, een operette ‘Mary Stuart au chateau de Lochleven’…
Maar ik heb tenslotte wel iets interessants gevonden, in de American History Encyclopedia of Music: Daar lees ik (gegoogeld op ‘opera duprato paquerete’ – er van uitgaand dat als die Duprato al een Belg was, dat ie dan allicht Franstalig was, en dat er dus eerder van een Paquerette dan van een Madelief sprake zou zijn.):
Paquerette: French comic opera in one act, music by Duprato, words by Grange and Laronnat, produced in Paris, 1856.
Verder kom ik er nog achter, dat Théophile Gautier een ballet met dezelfde titel heeft geschreven (Pâquerette dus), en dat die Pâquerette een Vlaamse heldin zou zijn. Heeft Readers Digest misschien die twee op één hoop gegooid, en daarom van Duprato een Belg gemaakt?
Hiermee lijkt het raadseltje wel te zijn opgelost. Het is dus Jules-Laurent Duprato (zonder eind-t).
Reader’s Digest heeft het niet over een Belg, dat was weer de info die m’n docent doorgaf, wel over Dupratot.
Pâquerette, zo luidt haar naam dus, in de opera en in het ballet.
Bedankt, Anne.