AnneTannes Tuin

Oktober, en in mijn bollenweitje komen de laatste bolletjes tot bloei…
Ik zorg altijd dat de tweede maaibeurt van dat weitje in de voortuin ten laatste eind september achter de rug is, omdat daarna de krokussen langzaamaan tot bloei komen.
Krokussen? Sorry… In oktober? Inderdaad… er zijn verschillende soorten krokussen die niet in de lente, maar in de herfst bloeien. Hun grasachtige blad, met de witte middenstreep identiek aan dat van de voorjaarskrokussen, komt pas in het voorjaar tot ontwikkeling.
De soort die in mijn tuin staat, is de Crocus speciosus. Ik heb ze aangeplant met de bedoeling dat ze verwilderen en zich vermeerderen, maar dat lijkt voorlopig nog niet het geval. Ik heb al een paar keer geprobeerd om een saffraankrokus (Crocus sativus), ook een herfstbloeier, aan te planten, maar die doet het hier helemaal niet goed. Maar dat was te verwachten: de saffraankrokus vraagt eigenlijk een kalkhoudende, goed afwaterende bodem. En nu is de afwatering in het bollenveldje wel behoorlijk, maar kalk… het is hier nog steeds de Kempen hé? (Heel even tussendoor… Ik zeg: ‘Het is hier de Kempen, terwijl niet-Kempenaars vaak zeggen: ‘De Kempen zijn zo stil’. Wat nu taalkundig het meest juiste is, weet ik niet, maar ik vermoed dat hetzelfde geldt als met cyclamen – zie verderop in dit stukje – het is gewoon een enkelvoud op -en. Ik hoopte dat Van Dale een antwoord had, maar die houdt zich van de domme… ‘kempen’ is volgens de Van Dale een werkwoord, en alleen bij het lemma ‘Kempenland’ vind je de vermelding van ‘Kempen’ als streek – en verdorie… de streek rond Eindhoven zegt ie, alsof er geen Belgische Kempen bestaat – zonder te vermelden of dat als meervoud of als enkelvoud wordt beschouwd.)
Maar om terug te komen op de saffraankrokus…. Inderdaad, saffraandraadjes zijn de gedroogde meeldraden van die herfstbloeiende krokus… De noordelijkste plek in Europa waar nog op commerciële schaal saffraan wordt geteeld, is het dorpje Mund in het kanton Wallis in Zwitserland. De bloembolletjes werden waarschijnlijk in de 15de eeuw door soldeniers meegebracht als ze terugkeerden van opdrachten in het buitenland. De eerste schriftelijke vermeldingen van de saffraanteelt ter plaatse dateren uit de 19de Eeuw.

Andere bollen die op dit ogenblik bloeien, zijn die van de Herfsttijloos. Helaas heb ik indertijd bollen aangekocht van de Colchicum byzantinum, en niet van de inheemse Colchicum autumnale. (Als je herfsttijloosbollen voor droogbloei koopt, is dat altijd de C. byzantinum, maar ook de meeste andere in de handel behoren tot die soort.) De C. byzantinum bloeit weliswaar veel rijkelijker dan de inheemse soort, heeft meer en grotere bloemen, maar die bloemen vallen over het algemeen na hoogstens een dag om… En dat grotendeels platliggende zootje… sorry, al hou ik van mijn ‘wilde tuin’, hier hou ik niet van. En als het blad van de plant dan wel een meerwaarde zou hebben… Een veel te grove en te hoge bos bladeren (om in de herfst zichtbaar te zijn, kreeg de plant een plekje vooraan in een border; maar de bos blad is op die plek helemaal niet mooi in het voorjaar). Ik ga er dus in de winter echt eens werk van maken om die bolletjes op te graven, en dan wellicht eens uit te kijken (bij Ecoflora?) naar bolletjes van de inheemse herfsttijloos.
De herfsttijloos is in al zijn onderdelen een uiterst giftige plant. De wetenschappelijke benaming Colchicum verwijst naar Colchis aan de Zwarte Zee, waar de plant duizenden jaren geleden al gevonden werd. De mytische gifmengster Medea zou uit dezelfde streek komen, en wellicht is er inderdaad een verband met de giftige herfsttijloos.
De belangrijkste inhoudstof van de plant, Colchicine (tot ruim 1% van het droge gewicht), werd ook medicinaal toegepast bij jicht, maar het gebruik ervan is wegens het kleine verschil tussen een werkzame en een giftige dosis tegenwoordig beperkt. Demecolcine is een ander, eveneens giftig alkaloïede uit de plant, dat in de behandeling van sommige kankers wordt toegepast. De giftigheid is iets minder groot dan die van Colchicine, en daarom wordt het ook nog iets vaker toegepast.

Over een derde soort van herfstbloeiende bolgewasjes had ik het een tijdje geleden al… Van de winterharde cyclamen is er één soort die in het najaar bloeit: de Cyclamen neapolitanum of C. hederifolium. De bloemetjes hebben dezelfde vorm als de ‘kamercyclamens’, maar zijn hooguit een centimeter of twee groot. Toch vallen ze op, omdat ze bloeien op een ogenblik dat er niet veel andere bloemen bloeien – ze bloeien hier nu al een aantal weken, maar als het weer voldoende zacht blijft, kunnen ze daar nog meer dan een maand mee doorgaan – en omdat ze bloeien op plekjes waar gedurende een groot deel van het jaar niets wil bloeien (in mijn geval onder een paar honderdjarige beuken). Als de bloemen zijn uitgebloeit, verschijnt het hartvormige donkergroene blad, dat dikwijls een mooie witte tekening vertoont.
Elders in de tuin heb ik een ander soort cyclamen staan, de Cyclamen coum, die in de winter bloeit en dat tot in het voorjaar kan volhouden. De bloemen van die soort zijn iets minder langgerekt van vorm dat de C. neapolitanum, en het blad is vaak minder getekend.
Van de verschillende winterharde cyclamensoorten wordt vaak gezegd dat ze zich gemakkelijk uitzaaien, maar het is pas dit jaar dat ik voor het eerst in de buurt van die ene moederplant (die wel jaar na jaar uitbundiger gaat bloeien) twee jonge plantjes opmerk.
Net als de herfsttijloos en de krokus is ook de cyclamen een giftige plant (en wie zich verbaast over de giftigheid van krokus: een paar gram saffraan is echt te veel van het goede). Vooral de knollen bevatten het giftige cyclamine, maar die stof levert blijkbaar voor varkens nauwelijks risico op, want die zouden de knollen graag lusten (vandaar de volksnaam ‘varkensbrood’). In sommige oude boeken wordt zelfs aanbevolen cyclamenknollen aan varkens te voeren om hun vruchtbaarheid te verhogen. Bij de mens zouden ze echter (volgens het werk van Dodoens) een abortieve werking hebben.