Zoethout – Glycyrrhiza glabra

Zoethout - Glycyrrhiza glabra.  Foto: Martin Stevens ©

Sporen van het gebruik van Zoethout door de mens dateren al van heel lang geleden. In Egypte werd in het graf van Toetanchamon een flinke voorraad zoethoutwortel gevonden, en ook op andere sites werd het in begrafeniskruiken aangetroffen.

Beschrijving

Zoethout is een ook in onze streken winterharde vaste plant, die behoort tot de familie van de vlinderbloemigen (Papilionaceae). De plant wordt ongeveer een meter hoog en bloeit vanaf het later voorjaar met typische vlinderbloemen met een licht paars-blauwe kleur die in trossen staan.
De bladeren van de plant zijn oneven geveerd en bestaan uit zeven tot vijftien smalle deelblaadjes, die aan de onderzijde wat kleverig aanvoelen door de aanwezigheid van kliertjes.
De wortels van zoethout zijn dik en houtig, en de plant kan zich hiermee ondergronds behoorlijk uitbreiden. De wortels van zoethout zijn de leverancier van het gelijknamige ‘kruid’ waaruit ook drop wordt bereid.

De wortels worden geoogst na drie jaar.

Teelt en oogst

Zoethout is in heel Europa winterhard, maar wordt voor commerciële doeleinden vooral in de mediterrane streken. Het kruid vraagt een zonnige standplaats, in vruchtbare, vochtige bodem.

De plant kan worden vermeerderd door zaad, maar het is gemakkelijker om de kruipende wortels te scheuren en uit te planten.
Op het eind van de winter snoei je de groei van het afgelopen jaar tot vlak boven de grond terug, en ook de wortels worden bij voorkeur wat ingesnoeid.

(Terug naar boven)

Medicinaal Gebruik

(Met dank aan Hilde DeGraen, voor haar notities uit de lessen van Dr Geert Verhelst)

Inhoudstoffen

  • Glycyrrhyzine (een stof met een structuur gelijkend op hydrocortisone)
  • Kalium- , calcium- en magnesiumzouten van het diglucuronzuurester (een saponine) van glycyrrhetinezuur (een triterpeen)
  • Glabrinezuur: 2,6 hydroxy-glycyrrhetinezuur
  • Flavonglycosiden : Liquiritine ( liquiritigenine-4- glycoside), Isoliquiritine (iso-liquiritigenine-glycoside), Rhamnoliquiritigenine.
  • 2,3 – dihydroxyflavonen
  • Flavanoïden : licoricone, isoflavonol, glabrol, kumatakenine.
  • Bitterstoffen
  • Fyto-oestrogenen (0,6 %) : oestriol, oestradiol, oestrone
  • Coumarinen : herniarine, umbelliferon
  • Ferule-zuur, sinapinezuur
  • Etherische olie (sporen) met methylsalicylaat
  • Koolhydraten: mono- en disacchariden: glucose (2,5 %) , sucrose (2,5 ? 5 %); complexe koolhyrate: zetmeel (20 ? 30 %), cellulose (30 %) , gom (1,5 %)
  • Aminozuren en aminozuurverbindingen (2 ? 4 %) : choline, betaïne, asparagine
  • Looistof (kleine hoeveelheden)

Eigenschappen

Uitgesproken werking:

Antiïnflammatoir (ontstekingswerend), Analgetisch ( pijnstillend), Demulcerend (verzachtend) en helend op de maag- en darmslijmvlies (door glycyrrhizine dat een natuurlijke corticoïde-actige werking ontplooit; in synergie met andere componenten die de lysosymen (afbrekende enzymen) afremmen en met de spasmolytische liquiritigenine-verbindingen)
Spasmolitisch (ontkrampend) ( door het liquiritigenine-aglycon van liquiritine- en isoliquiritigenine); stomachium (versterkt de maag, verbetert de kwaliteit van de maagsecreties), digestief (spijsverteringsbevorderend) (door de bitterstoffen)
Ondersteunt de bijnier door de natuurlijke corticoïde werking, verlengt de werking van cortisol (glycyrrhizine vermindert de afbraak van cortico?den door de lever en ondersteunt zo de bijnierschors)
Anti-allergisch (door de natuurlijke coricoïde werking, zie hoger), anti- inflammatoir (ontstekingsremmend)
Expectorans (Hoest bedarend, vooral door de slijmvervloeiende werking o.a. door een saponine-achtige van glycyrrhizine), demulcens (verzachtend) en spasmolytisch (ontkrampend) op de luchtwegen

Bijkomende werking

Immuunstimulerend, antiviraal (door stimulering van interferon, door remming van fofolipase A2 en prostaglandine E2)
Choleretisch (galvormend) (door glycyrrhizine), Antihepatotoxisch (beschermt de lever tegen gifstoffen) (door het verhogen van gluthathion en Vit C, door het afremmen van transaminasen), Anti- oxidans (voorkomt de vorming van lipidenperoxiden in de lever) cholestorolverlagend
Milde vrouwelijke oestrogene eigenschappen; regelt oestrogenenbalans (door phyto-oestrogenen, verlengt de werking van progesteron), galactogoog (zogdrijvend)
Hypertensief (bloeddrukverhogend) (door aldosteronachtig effect, verlengt de werking van aldosteron)
Matig diuretisch (vochtafdrijvend) (door de kaliumzouten), depuratief (bloedzuiverend), diaforetisch (zweetdrijvend)
Desodoriserend (ontgeurend)
Smaakmaker van theemengsels
Uitwendig verzachtend

Gebruik

Let op, naast een aantal doordeweekse kwaaltjes worden hier met name een aantal aandoeningen vermeld die absoluut medisch toezicht vergen. Ga in die gevallen zeker niet in je eentje met kruiden aan de slag, maar zoek steeds deskundige begeleiding en breng je behandelende arts zeker op de hoogte.

Zoethout kan een adjuverende rol spelen in de preventie en aanpak van ulcus ventriculi en ulcus duodeni (zweren van maag en twaalfvingerige darm), en biedt tevens bescherming tegen het optreden van ulcus bij roken en alcoholgebruik (al is het stoppen met het gebruik van die producten hier natuurlijk veel belangrijker!).
Verder kan het gebruikt worden bij de behandeling van gastritis (maagslijmvliesontsteking) en enteritis (Darmslijmvliesontsteking).
Ook in geval van maagdarmkrampen kan aan zoethout worden gedachtt, en dan vooral bij krampen die gepaard gaan met maag- en duodenumzweren.
Ook bij vomitus (braken) en nausea ( misselijkheid), of gewoon bij een zwakke maag of dyspepsie (moeilijke spijsvertering) wordt zoethout wel toegepast, eneen laatste indicatie betreffende het maagdarmstelsel is als component van laxerende mengsels met sterke laxativa als senne.

Een volgende groep indicaties betreffende het hormonale stelsel, en dan met name de bijnierschors. Zoethout kan een rol spelen bij bijnierschorsinsufficiëntie (Ziekte van Addison). Het helpt dosis corticosteroïden verlagen (bv bij chronische gewrichtsaandoeningen) of te vervangen. Het stimuleert de bijnierschors na een cortisonetherapie

Omwille van de corticosone-achtige werking kan zoethout ook zinvol zijn bij de behandeling van allergische aandoeningen, zoals hooikoorts en allergische neusverkoudheid en eventueel allergische astma.
Anderzijds is er echter ook de antivirale activiteit, waardoor het kruid ook een rol kan spelen bij een aantal infectieuze aandoeningen van de bovenste luchtwegen, zoals bronchitis, laryngitis (strottenhoofdontsteking, met heesheid en ev stemverlies – hierbij speelt ook de demulcerende werking een rol) angina en faryngitis (keelontsteking), Stomatitis (Mondslijmvliesontsteking).
Tenslotte kan zoethout hoestbedarend zijn, en vindt dus ook daar een toepassing.

Omwille van de reeds genoemde antivirale activiteit kan zoethout worden gebruikt bij Herpes simplex – infecties type I. Ook wordt er onderzoek gedaan naar het gebruik van Zoethout bij HIV-infecties. Ook n.a.v. de SARS-epidemie in najaar 2003 werd zoethout, of toch in elk geval de inhoudsstof glycyrrhizine getest en werkzaam bevonden.

Met betrekking tot lever en stofwisseling zijn te vermelden hepatitis (leverontsteking) en hypercholesterolemie (te hoog cholestorolgehalte)

De phyto-oestrogene werking van zoethout vindt zijn toepassing bij menopauzale bezwaren, premenstrueel syndroom, en bij andere problemen door een verstoring van de vrouwelijke hormoonhuishouding.

Enkele indicaties die in geen enkele groep thuishoren zijn tenslotte lage bloeddruk, en halitosis (slechte adem)
Bovendien wordt zoethout vaak gebruikt als smaakverbeteraar in theemengsels, om vooral de bittere smaak van sommige kruiden te maskeren.

(Terug naar boven)

Waarschuwingen, contra-indicaties

In de eerste plaats wordt vooral gewaarschuwd voor de bloeddrukverhogende werking van zoethout, die vaak vooral beschrevenn wordt bij overdreven gebruik van drop, maar die ook kan voorkomen bij het langdurig
gebruik van zoethoutthee.

De cortisone-achtige werking van zoethout kan eventueel ook leiden tot een ‘cushing-achtig’ beeld, met
het typische vollemaansgezicht van een langdurige cortisone-therapie, en vocht- en vetophoping.

De aanwezig kaliumzouten en de diuretische werking kunnen tot problemen in de mineralenbalans in het
bloed leiden.

Omwille van het voorgaande, maar ook omwille van de phyto-oestrogene werking wordt het gebruik van
zoethout tijdens de zwangerschap afgeraden.

Naamgeving

De botanische geslachtsnaam van zoethout, nl Glycyrrhiza, heeft zijn wortels in het Grieks en betekent letterlijk: ‘suikerwortel’, zoete wortel. Glabra betekent kaal. Ik weet niet precies waar ik de verklaring hiervoor moet zoeken, wellicht verwijst dit naar de leerachtige zaadpeulen of de onbehaarde wortels.

Waar het Nederlandse ‘Zoethout’ vandaan komt, behoeft allicht geen verklaring.

Volksnamen

Nederlands: Allerlustwortel, Kalissehout, Kalissiehout, Kalissestok, Kalliche, Klishout, Krissie, Begijnehout, Kenthout, Bitterzoet, Lakrits, Prikswiethout, Sep, Swietprikke, Zuutholt, Pockhout, Zoethout(wortel)>
Engels: Liquorice, Sweet Liquorice, Licorice, Licorice root, Sweetwood, Calamus, Mulethi, Sweet Wort, Drop, Black Sugar, Spanish Juice
Duits: Süssholz, Lallholz, Lakritzen, Lakriz, Lakritzenholz.
Frans: Réglisse, Lacrisse,Bois doux, Racine douce, Herbe aux tanneurs.

(Terug naar boven)

Zoethout - Glycyrrhiza glabra. Koehler’s Medicinal-Plants 1887 - Public Domain

Geschiedenis en Folklore

Sporen van het gebruik van Zoethout door de mens dateren al van heel lang geleden. In Egypte werd in het graf van Toetanchamon een flinke voorraad zoethoutwortel gevonden, en ook op andere sites werd het in begrafeniskruiken aangetroffen. In hiëroglyfen vond men verwijzingen naar het kruid als ingrediënt van een veelgedronken brouwsel. Maar ook in Assyrië werd op kleitabletten over Zoethout gesproken. Ook in China werd Zoethoutwortel (in dit geval de Glycyrrhiza uralensis), al van oudsher gebruikt: in de Materia Medica van Sheng Nung, daterend van rond 2700 voor Chr., werd het kruid reeds genoemd.

Theophrastus van Lesbos (371/372 -287/286 voor Chr.) had het over de zoete smaak van de wortel, en noemde het gebruik bij droge hoest, asthma, verkoudheden en andere problemen van de luchtwegen. Dioscorides (40-90 voor Chr), aan wie de plant zijn geslachtsnaam Glycyrrhiza te danken heeft.
De Grieken leerden het kruid wellicht kennen via de Scyten. Men sprak dan ook wel eens van ‘Scytische wortel’, en er werd gezegd dat dit volk het, door het kauwen op zoethoutwortel, dagenlang zonder eten en drinken kon uithouden.
Plinius de oudere vermeldde Zoethout als een inheemse plant op Sicilië, en hij beval het kruid aan omwille van zijn hoestbedarende eigenschappen.

Volgens Geert Verhelst bereikte zoethout de rest van Europa pas in de vijftiende eeuw, via de Dominicanermonikken. Elders vond ik echter verwijzingen naar de teelt van Zoethout in Beieren in de elfde eeuw, en in Spanje in de dertiende eeuw. Bovendien zou Edward I van Engeland (1272-1307) in 1305 een tax op de invoer van zoethout hebben geheven, en gebruikte hij de opbrengst ervan om herstellingen aan London bridge te financieren.

In elk geval is het gebruik van het kruid in Europa vanaf de vijftiende eeuw zeer algemeen. De Dominicaner monikken maakten er ‘Pomfrets’ of ‘Pontefract cakes’ van, een hoesttablet van ingedikt zoethoutsap. Vanaf 1614 is op de ‘snoepjes’ de stempel te zien die ze nu nog dragen, en het was Sir George Saville die dat gebruik invoerde. De Pontefract-cakes zoals we die tegenwoordig kennen, ontstonden pas in 1760, toen een ondernemende apotheker uit Pontefract aan het oorspronkelijke recept nog suiker toevoegde. (In de omgeving van Pontefract in West Yorkshire zou vanaf de zestiende eeuw tot op heden doorlopend zoethout gekweekt zijn.)
In Parijs werd vanaf de zeventiende eeuw ‘coco’, een drankje op basis van gemacereerde zoethoutwortel, erg populair.

(Terug naar boven)

Magisch gebruik

Geen gegevens bekend

Meer lezen:

Deze buttons respecteren je privacy (zie info):

19 thoughts on “Zoethout – Glycyrrhiza glabra

  1. Hartelijk dank voor de goede informatie. Voor mij was vooral de informatie over maagdarmkrampen interessant, alleen mis ik dan de vertrouwde dosering.
    Als iemand dagelijks 2 kopjes thee ervan drinkt, hoeveel risico is er dan op hogebloeddruk, de verstoring van het kaliumgehalte, de verstoring van de corticosteroiden?
    Of moet je minder drinken of met onderbreking van af en toe 1 week?

    Vriendelijke groet

    Jeanine

  2. lieve Jeanine,

    Deze gegevens heb ik nog gevonden.

    3 x per dag 1 koffielepel per tas; 5 minuten laten meekoken.
    Na 6 weken gebruik een pauze inlassen.

    succes en hopelijk vlug van de last verlost!
    blessed be

  3. Hallo,

    Ikn heb een vraagje. Bevatten zoethoutstokjes veel calorieen? Ik ben gestopt met roken en gebruik nu dagelijks een zoethoutstokje om de sigaret te vervangen.

    Vriendelijke groeten
    Katrien

  4. Ok bedankt voor de informatie. Ik eet gemiddeld toch zo’n 2 a 3 stokjes helemaal op per dag op dit moment. Is dit teveel?

    Vriendelijke groeten Katrien

  5. Hallo Anne,

    PMS is een maandelijkse miserie. Met een cyclus op 25 dagen neemt dit heel wat energie. Ik drink thee met zoethout, neem teunisbloemolie, GLA Borage oil… Waarschijnlijk ligt stress hier wel aan de basis maar had toch graag geweten of er nog kruiden zijn die ik zou kunnen gebruiken. Vrouwenmantel deed vroeger wonderen maar dit helpt spijtig genoeg niet meer.

    Met vriendelijke groeten, Hilde

  6. Beste,
    ik ben voor mijn paper op zoek naar informatie over ‘snoep’ in de middeleeuwen. Natuurlijk hoort zoethout hier ook bij. Er staat interessante info in uw artikel over bv. Edward I v Engeland maar ik zou graag weten waar u dergelijke info heeft gehaald? Gewoon van wikipedia etc. … of heeft u echt primaire/secundaire bronnen gebruikt? Zoja, zou u deze dan even willen doorgeven? Het gaat vooral over de afkomst van zoethout en de ‘aankomst’/het gebruik ervan in West-Europa.
    Alvast bedankt.
    mvg,
    J

  7. De informatie hierboven klinkt erg interessant en ik wil graag proberen zoethout mnet regelmaat tot me te nemen. Zijn er naast zoethoutstokjes en thee nog meer manieren voor het nuttigen van zoethout?

  8. Hoi Geert,

    Ik ga het nu proberen met de Vitotaal zoethoutwortel
    capsules.
    Dan hoef je geen drop of zoethout te knabbelen de
    hele dag, maar ben je klaar met ’n capsule!

    Grjts……..

  9. beste,
    Ik kauw op zoethout om van alle andere zoete dingen af te blijven en inderdaad daarnet had ik honger en zin in lekkers, na het kauwen van een 4 cm zoethout is mijn honger en zin helemaal weg, Ik geniet van de zeer aangename lekkere zoetstof in mijn mond. Zo houd ik mijn gezonde levenstijl langer vol.Ook als thee vind ik het lekker. ik overdrijf niet, maar telkens ik honger heb en het nog geen tijd is voor te eten neem ik gerust al een stokje . gr Luka

  10. Goedemorgen Anne,

    Al geruime tijd loop ik met gezondheidsklachten, na veel onderzoeken zijn ze erachter gekomen dat ik een milde vorm van bijnierschorsinsufficientie heb, niet ernstig genoeg om het addison te mogen noemen! Mijn bijnier maakt wel cortison aan maar veel minder dan een gezond iemand. Mijn arts heeft nu corticosteroïden voorgeschreven om het tekort aan te vullen. Ik ben hier allerminst blij mee! Mijn arts vertelde ook dat zoethout eenzelfde werking kan hebben. Dit echter alternatief en daar houdt hij zich verder niet mee bezig. Ik heb de laatste 2 jaar met klachten gelopen en wil eigenlijk niet aan de prednisolon of iets dergelijks. Graag zou ik willen weten hoe ik zoethout moet gebruiken of welk product want dat zie ik verder nergens staan! Ik hoop dat je mij hierover meer informatie kan geven!

    Alvast bedankt en vriendelijke groet,

    Henrie 32jr

  11. Het spijt me Henrie, maar zoals ik op meerdere plaatsen op deze site aangeef, ik kan onmogelijk ingaan op vragen naar de behandeling met kruiden van kwalen allerhande. Ik ben hierin absoluut onvoldoende geschoold, bovendien is het onmogelijk om op afstand een goede diagnose te stellen, laat staan een verantwoorde behandeling te starten.
    Heb je een vraag in verband met kruiden en zwangerschap, richt je dan in eerste plaats tot je eigen verloskundige/huisarts/gynecoloog, of vraag in je omgeving naar een betrouwbaar behandelaar.

  12. Goedemiddag Anne Tanne,

    Bedankt voor je snelle reactie. Jammer dat je niet een passend antwoord kunt geven op mijn vraag. Ik sta een beetje in tweestrijd i.v.m. mijn klachten. Het is namelijk zo dat langdurig gebruik van corticosteroïden mijn bijnierschorsinsufficientie kunnen verergeren door het nog luier worden van de bijnier. Over een tijd zal ik dan waarschijnlijk geheel afhankelijk zijn van corticosteroïden en addison ontwikkelen. Dit wil ik proberen te voorkomen. De werkzame stof Glycyrrhiza glabra zit in de bast van zoethout en lijkt op het lichaamseigen cortisol.

    Ik wil nu eerst proberen met zoethout in plaats van direct te starten met prednisolon! Ik dan over een maand opnieuw de waarden laten testen of het gebruik van zoethout effect heeft gehad! Ik vraag ook niet om een behandelplan! Ik begrijp dat het niet mogelijk is deze op afstand op te stellen.

    Waar ik benieuwd naar ben is of jullie bekend zijn met producten waar de werkzame stof Glycyrrhiza glabra niet uit is gehaald. In veel producten wordt dit gedaan vanwege de bloeddrukverhogende werking. Ik heb een veel te lage bloeddruk dus voor mij zal het alleen maar gunstig zijn! Ik heb geen trek in de hele dag stokken kluiven, dus mochten jullie toch advies hebben op een of andere manier, dan hoor ik dat graag!

    Wederom bedankt!!

    Groet Henrie

  13. Zou het enig nut hebben (behalve dan voor de smaak) een decoct van zoethout toe te voegen aan mn zelfgemaakte vliersieroop ?
    BB, Katti

    1. Katti, dat ligt aan het doel waarvoor je die vliersiroop wil gebruiken… Als het is voor iemand met een erg lage bloeddruk, kan het zinvol zijn, maar als de gebruiker van de vliersiroop neigt tot verhoogde bloeddruk, zou ik dat zeer zeker niet doen.

  14. Beste Anne Tanne,
    woonachtig in Piemonte (maar niet ver weg van de Middellandse zee), wil ik mijn kruidentuin uitbreiden, o.a. met zoethout. Maar waar o waar kan ik die planten kopen?????

  15. Hartelijk dank. Ik kook altijd een stukje mee, dan krijg je gemarineerde hout. Lekker. Ik heb een burn-out gehad, en nu weet ik hoe ik er een beetje aan het doorkomen ben. Ik heb wel neiging tot lage bloeddruk. Het is een prima antidepressivum. En het helpt tegen hoge cholesterol? Daar heb ik wel last van

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.