De Koekoek en de Sperwer – The Cuckoo and the Sparrowhawk

Cuculus canorus | Koekoek -  Cuckoo | Jürgen Schmidt, CC license
Cuculus canorus | Koekoek - Cuckoo | Jürgen Schmidt, CC license

(to english text)

Toen ik mijn vader vertelde over de sperwer die onze tuin bezoekt, herinnerde hij zich dat hij als kind een boek over vogels (jawel hoor, de liefde voor de natuur heb ik niet van vreemden) uit de bibliotheek had gehaald, en dat hij daarin las dat de sperwer in de zomer in een koekoek veranderde.

En wie dit blogje al wat langer leest, weet dat ik daar dan toch het fijne van wil weten…
Natuurlijk, het gestreepte verenkleed van de koekoek en dat van de sperwer lijken wel wat op elkaar, en ook hun formaat ontloopt mekaar niet zoveel. En de koekoek is een trekvogel die hier pas in het voorjaar arriveert. Maar ik ben toch nog verder gaan zoeken.
En inderdaad bleek in de antieke tijden het denkbeeld dat de koekoek in een havik of een sperwer verandert niet ongewoon (zowel havikken als de sperwer behoren tot de familie Accipiter, en lijken uiterlijk wel wat op elkaar – en op de koekoek).

Zo’n 2000 jaar geleden schreef Plutarchos in zijn biografie van Aratos al, dat de koekoek niet begreep waarom andere vogels van hem wegvlogen… hij was immers toch geen roofvogel? En de vogels antwoorden hem, dat ze schrik hadden voor de sperwer waarin hij ging veranderen.
En wat lees ik in een nummer van ‘Ons volksleven’ uit 1899, dat allerhande folkloristische weetjes noemt over een aantal vogels? Dat in die tijd in Sclessin (Luik) nog de overtuiging leefde:

de koekoek wordt roofvogel. In den ouderdom van 2 jaar
verandert de jonge koekoek in eenen sperwer.

En Plinius de oudere beschreef in zijn ‘Naturalis Historia‘ dat de koekoek in de winter in een havik verandert.

Aristoteles was het echter met de twee vorige schrijvers niet eens. In zijn ‘Perì Tà Zôa Ηistoríai‘ (Περὶ Τὰ Ζῷα Ἱστορίαι, Over de geschiedenis der dieren) schrijft hij (mijn vertaling van een Engelse vertaling):

Van de koekoek wordt gezegd dat die in een havik verandert, omdat in de periode dat de koekoek verschijnt, de havik – die er op lijkt – nooit te zien is. En inderdaad zal je hoogstens in de eerste dagen dat de koekoek roept nog havikken zien rondvliegen. De koekoek komt alleen in de zomer een korte periode tevoorschijn, en verdwijnt weer in de winter. Maar de havik heeft gekromde klauwen die de koekoek niet heeft, en ook de kop van de koekoek lijkt niet op die van een havik. Eigenlijk lijkt de koekoek wat zijn kop en poten betreft meer op een duif. Maar van kleur, en van kleur alleen, lijkt de koekoek op de havik, al is de havik eerder gestreept en de koekoek eerder gevlekt. Maar eerlijk gezegd, naar grootte en wijze van vliegen lijkt de koekoek inderdaad wel op de kleinste van de havikkenstam (= de sperwer – mijn aanvulling), een vogel die verdwenen is rond de tijd dat de koekoek verschijnt, hoewel de twee ook wel eens gelijktijdig gezien worden. Maar er wordt wel eens gezien dat een havik op een koekoek jaagt, en dat is nooit het geval bij vogels van dezelfde soort.
Er wordt ook wel eens gezegd dat niemand ooit het jong van een koekoek gezien heeft. Maar de koekoek legt wel eieren, maar maakt geen nest. Vaak legt ze haar eieren in het nest van een kleinere vogel, na eerst diens eieren te hebben opgegeten.

(Geef toe dat Aristoteles nog zo’n slechte observator niet was…)

Ik bleef me echter afvragen waar de idee vandaag kwam dat de sperwer in de zomer verdwijnt. Op het forum van natuurpunt werd me door Yves De Bosscher gesuggereerd:

Wellicht omdat ze tijdens de broedperiode voornamelijk aan bossen waren gebonden waar er zelden iemand kwam. In de winter gingen ze zo’n beetje ‘overal’ op zoek naar voedsel en zo kwamen ze meer in de buurt van ‘mensen’. Dat is nu grotendeels nog zo, alleen zijn Sperwers ondertussen ook in het broedseizoen iets minder aan bossen gebonden. Tot 10 jaar geleden gingen Sperwers die tijdens de winter de tuinen en velden afschuimden nog steevast slapen in een ‘slaapbos’, dat doen ze nu ook niet meer.

Om het verhaal helemaal mooi te maken: vrij recent onderzoek heeft aangetoond, dat niet alleen de mens maar ook veel kleine vogels in verwarring gebracht worden door de gelijkenis tussen de sperwer en de koekoek. Maar om dat helemaal uit de doeken te doen, zou me voor vandaag wat te ver leiden.

Accipiter nisus | Sperwer - Sparrowhawk | Des Irwin, CC license
Accipiter nisus | Sperwer - Sparrowhawk | Des Irwin, CC license

The Cuckoo and the Sparrowhawk

When I told my father about the sparrowhawk that was visiting our garden, he remembered that when he was a child, he found a book in the library that told that the sparrowhawk is a bird that changes into a cuckoo in summer.

And when you have been reading this blog for a longer time, you can imagine that I want to know more about that…
Of course, the barred feathers of both birds look similarly, and their size too is not so different. And the cuckoo is a migrating bird that only arrives in our region in late spring. But there should be more about that.
And I found out, that some 2000 years ago, several writers have been telling about this metamorphosis…

In his biography of Aratos, Plutarch wrote that when the cuckoo asks the other birds why they flee from him, who is not ferocious, they tell him they fear the future sparrow-hawk!
And in a more than 100 years old magazine about Belgian Folklore, I read that in 1899, in Sclessin near Liège, it was said that (my translation)

the Cuckoo changes into a bird of prey. In the age of 2 years,
the young Cuckoo becomes a Sparrowhawk

Pliny the Elder too, wrote in his Naturalis Historia that the cuckoo changes into a sparrowhawk in winter.

But Aristotle didn’t agree. In his ‘Perì Tà Zôa Ηistoríai‘ (Περὶ Τὰ Ζῷα Ἱστορίαι, History of the Animals), he wrote

The cuckoo is said by some to be a hawk transformed, because at the time of the cuckoo’s coming, the hawk, which it resembles, is never seen; and indeed it is only for a few days that you will see hawks about when the cuckoo’s note sounds early in the season. The cuckoo appears only for a short time in summer, and in winter disappears. The hawk has crooked talons, which the cuckoo has not; neither with regard to the head does the cuckoo resemble the hawk. In point of fact, both as regards the head and the claws it more resembles the pigeon. However, in colour and in colour alone it does resemble the hawk, only that the markings of the hawk are striped, and of the cuckoo mottled. And, by the way, in size and flight it resembles the smallest of the hawk tribe, which bird disappears as a rule about the time of the appearance of the cuckoo, though the two have been seen simultaneously. The cuckoo has been seen to be preyed on by the hawk; and this never happens between birds of the same species. They say no one has ever seen the young of the cuckoo. The bird eggs, but does not build a nest. Sometimes it lays its eggs in the nest of a smaller bird after first devouring the eggs of this bird; it lays by preference in the nest of the ringdove, after first devouring the eggs of the pigeon. (It occasionally lays two, but usually one.)

(You must admit, Aristotle did make quite a good observation!)
But I was still wondering where people got the idea that the sparrowhawk disappears in winter. Yves De Bosscher gave me this explanation (my translation):

Maybe because, when they are breeding, they stay within forests where nobody ever came. In winter they were foraging nearly ‘everywhere’, and also came in the vicinity of humans. This is still the case nowadays, although even during the breeding season, they are less limited to forests than they used to be. Until 10 years ago, the sparrowhawks who were foraging in fields and gardens, still went to their ‘sleepingforests’ at night, but they don’t do that anymore.

To make the story (almost) complete, recent research has shown that the similarity in size and plumage between both birds is causing confusion in smaller birds too. But I invite you to read the article yourself, as it would make this blogpost far too long when I tried to explain this…

Submitted for the Blog Carnival:
I and the Bird

Deze buttons respecteren je privacy (zie info):

6 thoughts on “De Koekoek en de Sperwer – The Cuckoo and the Sparrowhawk

  1. Beste,
    ik ben een beetje in de war mbt wie nu wat heeft beweerd betreffende het koekoek-sperwer verhaal. U schrijft dat Aristoteles niet akkoord ging met de bewering van Plutarchus (leefde van omstreeks 46 tot minstens 120 n.Chr., zijn precieze datum van overlijden is niet bekend) en Plinius de Oudere (Como, in 23 of 24 na Chr. – nabij Stabiae, 25 augustus 79) MAAR Aristoteles (Stageira, 384 v.Chr. – Chalkis, 322 v.Chr.) leefde 300 jaar eerder…. hoe kon hij niet akkoord gaan met beide heren?

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.