Dat de hulst – alvast tot een tiental jaar geleden – zo’n populaire plant was om het huis rond de kerst mee te versieren, heeft natuurlijk te maken met dat wintergroen zijn. Dat gebruik dateert trouwens al vanuit voorchristelijke tijden: De Romeinen bijvoorbeeld, hadden de gewoonte om tijdens de Saturnalia aan vrienden een takje hulst te sturen om daarmee hun beste wensen over te brengen. (De Saturnalia waren feesten ter ere van Saturnus, die gevierd werden vanaf 17 december – aanvankelijk slechts gedurende gedurende een paar dagen, maar allengs breidde de feestperiode zich uit tot 23 december.)
De eerste Christenen versierden hun kerkjes, of de plaatsen waar ze de eucharistie vierden, met hulst, en sommige auteurs brengen dat gebruik in verband met het gebruik van hulst bij de Saturnaliën
Ik vind van dit gegeven jammer genoeg nergens een bevestiging. Bovendien heb ik de voorbije jaren al herhaaldelijk moeten vaststellen dat heel veel uitspraken van die leerkracht, die mij destijds opvielen als ‘hé, dat is interessant’ achteraf onjuist bleken. Ik ben intussen dus ook gaan twijfelen aan wat hij hier over de hulst vertelde, te meer omdat ik in ‘De Plantencode – De betekenis van kruiden, struiken en bomen in de Europese volkscultuur‘ van Marcel de Cleene (die ik als een betrouwbare bron beschouw) net terugvind, dat de hulst in het volksgeloof inderdaad hier en daar wel een ‘duivelse’ connotatie had (omwille van de stekels), maar dat het Christendom ook een aantal positieve associaties had bij de hulst. Zo was de hulst voor de eerste Noord-Europese christenen een symbool van het brandende braambos. Andere verbanden zijn weliswaar niet ondubbelzinnig positief, maar leggen zeker geen verband met de duivel. Zo is de hulst met zijn stekelige bladeren en rode bessen in de beeldende kunst een zinnebeeld van Christus’ doornenkroon, of er wordt gezegd dat het hout van het kruis waaraan Christus gekruisigd was van de hulst afkomstig was. Vervolgens wordt hulst het symbool van het lijden en de kruisdood. Hiervan afgeleid is de betekenis in de beeldende kunst als meer algemeen symbool van boetvaardigheid.
Hier in de tuin heb ik verschillende hulsten staan… jammer genoeg zijn er meer mannelijke dan vrouwelijke exemplaren bij (de hulst is inderdaad een tweehuizige plant – mannelijke en vrouwelijke bloemen op een afzonderlijke plant), zodat ik nauwelijks bessen heb.
Voila, weeral iets bijgeleerd over de Hulst. Ik wist niet dat hij zijn bladeren ook kan verliezen bij strenge kou.
Wat de leraar betreft, ik heb me ook al af en toe geërgerd aan lesgevers of natuurgidsen die grote onzin staan uit te kramen. Iedereen zal wel eens een fout maken en daar reken ik mezelf ook bij. Maar jammer genoeg lopen er al te veel zelfverklaarde specialisten rond die hun bronnen niet zo kritisch benaderen en ‘uit eigen ervaring putten’… Bovendien is de kennis-drempel om bijvoorbeeld een diploma natuurgids te behalen bijzonder laag. tja…
Miischien had de docent iets in de herinnering van het volgende?
M.C. Blöte-Obbes, Boom en struik in bos en veld, blz. 218:
Dit feest [Saturnalia] werd door het Christendom fel bestreden en men stelde er het feest van de Nieuwjaarsdag voor in de plaats. De oude gebruiken gingen echter op de Christelijke feestdagen gedurende die tijd over. Zo zal de hulst ook wel bij ons Kerstfeest gekomen zijn. Men vertelde nu, dat de hulst was ontstaan uit de palmtakken die men gebruikt had bij de intocht van Jezus te Jeruzalem. Toen hetzelfde volk, dat Hem met zoveel eerbewijzen had binnengehaald, nu “Kruisigt Hem” riep, kregen de palmtakken doorns van schrik en ontzetting en tot dank voor hun trouw, blijven ze nu altijd groen.
Blz. 219:
Het bekende verhaal, waarin wordt verteld hoe God en de Duivel om de heerschappij van de aarde kibbeldem, hoort vooral bij de hulst thuis. God en de Duivel waren overeengekomen, dat God zolang zou heersen tot al het blad van de bomen was gevallen. Klein Jan, de winterkoning, had dit gesprek afgeluisterd en het verteld aan de vlaamse gaai die het met zijn hard stemgeluid overal rond vertelde. De bomen kwamen nu overeen, dat de hulst, de zilverspar en de jeneverbes hun blad zouden behouden evenals de buxus , de maretak en de klimop. De Duivel deed wat hij kon om de bladeren weg te blazen, maar of hij al als een stormwind door het bos gierde, niets hielp; toen de laatste bladeren afvielen, was er overal aan de andere bomen weer fris groen. Zo bleef aan God de heerschappij over de aarde en de Duivel moest zich terugtrekken.
Zie ook:
http://landscaping.about.com/cs/winterlandscaping1/a/holly_trees.htm
http://www.xanga.com/ChristmasXmas/685692399/item.html
Wellicht, dat hij deels daarnaar refereerde… Maar helaas heb ik in de loop der jaren heel erg de indruk gekregen, dat veel van die docent vertelde aan zijn eigen, wel zeer vruchtbare fantasie was ontsproten…
Ivm dat kerstgroen in huis: op blz. 715 van Decleene en Lejeune (die ook ik als een zeer betrouwbare bron beschouw) lees ik:
“In Groot-Brittannië gelden er bepaalde perioden waarin men geen kerstgroen (zie ook bij de Hulst en de Klimop) in huis mag hebben. Zo gelooft men daar dat als men het langer dan de Twaalfde Nacht (= Driekoningen) in huis houdt sit ongeluk of een dode meebrengt (19de eeuw – 1923). Om geen ellende te krijgen moet men dus het kerstgroen verbranden op driekoningenavond. (…) Het is best mogelijk dat dit volksgeloof een gevolg is van de negatieve reputatie die tijdens de kerstening rond de maretak en andere heidense planten zoals hulst en klimop werd opgebouwd. Omdat het moeilijk was een oud gebruik volledig uit te roeien, werden die voorchristelijke sacrale planten nog wel geduld tijdens de Christelijke feestperioden maar daarna werden ze opnieuw duivelsplanten.”
Bedankt Yo! Dat is inderdaad het soort referentie dat ik zocht!