AnneTannes Tuin

Jarenlang heb ik me het hoofd gebroken over een vreemde soort plantensterfte in mijn tomatenserre. Intussen lijkt het erop, dat er sprake is van wortelluis (niet: oranje peentjes-luis maar ‘plantenwortelluis’) – maar op het interwebse vond ik aanvankelijk nauwelijks Europese – laat staan Nederlandstalige – informatie over dat beestje.
Ging het om een door internationaal verkeer en klimaatswijziging oprukkend exotisch fenomeen? Of is het iets ‘inheems’ dat weinig bekend is?
Op het gevaar af hier een voor iedereen volkomen oninteressant postje te plegen, wil ik mijn observaties van de afgelopen jaren toch eens op een rij zetten.

Terugkijkend dook het fenomeen voor het eerst op in 2011. Een tomatenplant van een toch wel als sterk bekend staand ras (Cherokee Purple), ging om onverklaarbare redenen plots op de sukkel. Ondanks voldoende water geven bleef ze slap hangen, om tenslotte, na een plotse hete dag, helemaal het loodje te leggen.
Ik had nog een paar tomatenplanten in potten staan waar ik onvoldoende plaats voor had, en plantte één daarvan op dezelfde plek als de sukkelaar, om na een paar dagen te constateren dat ook deze slap begon te hangen en vervolgens doodging. Het leek een beetje om ‘damping off‘ (umfaller-krankheit) te gaan die ik kende van mijn allereerste tomatenexperiment, maar dan bij grotere planten. En als ik de planten opgroef, leek ondergronds de wortel voor een groot deel ‘geschild’.

Een jaar later zag ik op identiek dezelfde plek in de serre hetzelfde probleem.
Eerst liet de tomaat die daar geplant was de kop hangen. Vervolgens zette ik er een meloen neer, met het idee ‘een andere familie, dus hopelijk niet gevoelig voor wat het ook mogen zijn’, maar ook de meloen gaf de pijp aan Maarten.
De meloen werd gevolgd door basilicum, wit-bloeiend komkommerkruid, Afrikaantjes… Maar één voor één gingen de planten dood.
‘Aaltjes, bodemmoeheid’ werd me gesuggereerd, maar het feit dat het probleem niet soort- of zelfs familie-afhankelijk was (en zich zelfs bij Tagetes, de beruchte nematoden-verjager) voordeed, leek dat tegen te spreken.
‘Pissebedden’ was een andere suggestie, maar hoewel ik in mijn tuin vaak genoeg (en gelukkig maar!) pissebedden tegenkom, zie ik ze in de serre maar zelden.

En sindsdien kwam het probleem elk jaar terug. Eerst op één plek, maar langzaamaan op meerdere plekken aan één kant van de serre.
En vorig jaar begon me plots iets op te vallen, hoewel ik het aanvankelijk als volkomen toevallig van de hand wees:
Op de plaatsen waar het probleem zich voordeed, bevond zich steevast een nest met erg kleine, amberkleurige mieren. En nu weet ik donders goed, dat mieren echt geen probleem vormen voor planten, maar tegelijk moest ik wel vaststellen dat als ik die mierennesten compleet uitgroef, het probleem op die plek verdwenen was.

Toen ik dit jaar mijn tomaten ging uitplanten, nam ik dus ook mijn voorzorgen. Ik trok mij niks aan van de her en der rondkruipende zwarte mieren, maar waar ik een nest van die rosse mini-beestjes tegenkwam, werd dat nest zonder pardon uitgegraven en in de kippenren neergekieperd. (Onze kippen vinden intussen dat ik hen wel eens vaker op een miereneitje mag tracteren.)
En mijn graafwerk werd beloond. In tegenstelling tot de vorige jaren bleven alle tomaten krachtig rechtop staan in de eerste weken na uitplanten…

Maar helaas… Plots ging ‘Sunrise Bumble Bee’ slaphangen…
Even graven bij de wortels liet al snel weer gewriemel van die amberkleurige miertjes zien, en op een centimeter of twee diepte was de wortel ‘geschild’. Maar die ‘mieren’-verklaring voldeed me niet helemaal – ook al heb ik intussen nog twee ‘getuigenissen’ gevonden van mensen die afstervende planten hebben met een nest kleine rosse miertjes tussen de wortels.
De link tussen mieren en bladluizen is natuurlijk een hele voor de hand liggende, maar de planten in kwestie vertoonden nooit ook maar een zweem van aantasting door bladluizen.
Dus die beschadigde wortel maar eens aan een nadere inspectie onderworpen, en toen zag ik het plots: Op die wortels ontdekte ik plots schildluis-achtige beestjes, die weliswaar van de wortels af te wrijven waren. (Ik heb verzuimd om dit jaar een foto te maken, maar bij het bekijken van de oude foto van de wortel van de meloenplant, ontdek ik een paar vlekjes die wellicht dezelfde beestjes zijn.)
Aha! Allicht doet zich hier hetzelfde fenomeen voor als bij bladluizen, en heeft mijn rosse-mierensoort een bijzondere voorliefde voor afscheidingen van dit specifieke beestje.

Googlen op ‘plantenluis wortels’ of ‘schildluis wortels’ leverde mij niks op. Tot ik bedacht om ook eens te googlen op ‘aphid root’… En toen leek de oplossing van het raadsel snel gevonden. Er bestaat inderdaad zo iets als ‘wortelluis’.
Maar het duidelijkste bewijs dat ik het bij het rechte eind had, was toen ik een keer googlede op ‘root aphid ants’… en meteen een hele reeks foto’s met… amberkleurige mieren voor mijn neus zag!
En meteen heb ik ook een naam voor de mier in kwestie: het gaat om de Gele Weidemier of Lasius flavus.

Tot slot vond ik nog een heel bemoedigend zinnetje in een artikeltje op een site over ‘De Nederlandse Mieren‘: Daar lees ik immers:

Weidemieren kun je in principe overal vinden waar gras groeit. Ze hoeven hun voedsel niet bovengronds te zoeken, omdat ze er luizen op na houden die op de graswortels leven. Een aantal van die wortelluizen vind je alleen in de nesten van gele weidemieren en nergens anders.

Bemoedigend om twee redenen:

• Het gaat dus blijkbaar om een volkomen normaal inheems verschijnsel, en niet om één of andere exotische aantasting die mijn serre heeft uitgekozen om voor het eerst op te treden.
• Mijn actie van vorig jaar om de nesten van die Gele Weidemier zo volledig mogelijk uit te graven, is waarschijnlijk meest juiste, en ecologisch ook volkomen te verantwoorden oplossing.

(De foto hierboven is niet van mij, maar van MrILoveTheAnts. De eerste foto bij dit bericht vond ik op Wikimedia Commons)