Bryona, wilden wyngaert

Bryonia dioica - heggenrankDen wortel wort gestampt om waeter uyt te krygen
Maekt weeck den camerganck gestampt met myn en vygen
Hy scheyt geronnen bloedt, op nyn-naegels gedaen
Doet sweeren en het zeer der nagels haest vergaen,
Den wortel geeft een sap voor taeye voghtigheden
Om gal en ander sleym te jaegen naar beneden
Met Mastick en Caneel soo wort dit sap verteert
Op dat de maege niet door dit wort omgekeert.
Besmetheyt, swymeling of welde hoofts-gebreken
Syn dickwils door dit sap weer wonderlyck geweken,
De vruchten van Brion die op de huyt geleyt
Die doen van ruydigheyt de handen syn bevreyt,
Den wortel, erten-meel can een claer huyt verleenen,
Den wortel uyt het vleesch, treckt splinters, pylen, beenen,
Die in de lommeringh comt van dit cruyt te staen,
Die sal den Blixem niet vermogen doot te slaen.

Anonie 17de Eeuw

Het kruid dat hier bedoeld wordt, is niet de wilde wingerd (Parthenocissus sp.) zoals wij die kennen, maar de heggenrank, Bryonia dioica, waar ik eerder al over schreef. De medicinale toepassingen uit dit gedicht kom ook ten dele in de laatste paragraaf van mijn oude blogpost terug.

Deze buttons respecteren je privacy (zie info):

3 thoughts on “Bryona, wilden wyngaert

  1. Leuk, dit soort rijmen. Dank!
    De bron schijnt te zijn: Den Nederlandschen Cruythof, 1716 (zie bijvoorbeeld:
    http://www.pylgeralmanak.nl/?pagina_id=245, 10 juni).
    Over Den Nederlandschen Cruythof kan ik niets vinden (niet in de catalogus van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag, of in die van Special Collections van Wageningen Universiteit).
    Er is ooit een aardige verzameling rijmpjes over planten verschenen, waar ik al jaren naar op zoek ben: Jules Vindevogel, La matière médicale définie en vers et en prose, Brussel 1897.
    Over de heggenrank begint Vindevogel:
    La Bryone, docteur – excusez le vocable –
    Est dite couleuvrée ou bien navet du diable. [duivelsraap, schijtraap, gruiswortel]

  2. @Rob: Zelf vond ik het in “De Nederlandse poezie van de 17de en 18de eeuw in 1000 en enige gedichten”, samengesteld door Gerrit Komrij. Een nadere bronvermelding ontbrak.
    Hier in de streek werd heggenrank wel eens ‘schijtwortel’ genoemd.

  3. OK, in ‘De Nederlandse Poëzie van de 17de en 18de Eeuw in 1000 en enige gedichten’ staat als bron opgegeven:
    ‘Nederlandtschen cruydt-hof in den welcken beschreven wort de cracht ende werkinge de cruyden, by een vergaedert uyt verscheyde autheurs ende in reym gestelt door I.V.M.’ Antwerpen, 1716.

    Zoeken op ‘Cruydt-hof Antwerpen 1716’ leidde me tenslotte tot deze bladzijde over Jan (Ian) van Meerbeecq (I.V.M.):

    Meerbeecq (Jan van), van Doornik, bloeide in het begin der achttiende eeuw. Hij was een zeer middelmatig dichter, die een’ Herbarius op rijm uitgaf, getiteld: Den Nederlandschen Cruydthof, te Antwerpen, in 1716; vervolgens in 1721 Ongestadighe Menscheyt, Historischgewys betoont in de gedurige veranderlijckheyt van de wereltlycke saken, en ovidius Metamorphosis ofte de XV Boecken van syn Herscheppinge, Utrecht, 1723; altemaal deerniswaardige producten.

    en ook nog op deze pagina:

    In deézen tyd leéfde Jan Van Meerbeecq, van Doornik, doór wien berymd en ytgegeéven
    origineel zyn
    I. Den Nederlantschen Cruydthof (een’ Herbarius op rym.) Antw. 1716.
    II. Ongestadighe Menscheyt Historischgewys betoont in de gedurige veranderlijkheydt van de werelijcke saken, 1721. (zonder aenwyzing van plaets of drukker.)
    III. Ovidius Metamorphosis ofte de XV. boecken van syn herscheppinge, met tusschengevoeghde Zedeleeringen, Utrecht, 1727. allen in 12o.
    Het was een’ zeer middelmatig’ Dichter, als te zien is uyt deéze vier regels:

    De ongestadigheydt van heel het menschen leven
    Die can voorsightigheydt in onsen handel geven.
    Waert dat den mensch niet waer aen syne passie vast,
    Den geest wist van het vleesch seer selden overlast.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.