AnneTannes Tuin

De kloosters hadden een belangrijke invloed op de ontwikkeling van de boerentuin, maar we mogen ook Karel de Grote en zijn onmiddelijke opvolgers niet vergeten.

De Capitulare de Villis

Karel de Grote (742-814) kan echt wel een groot staatsman worden genoemd. Hij had diplomatieke contacten over de hele bekende wereld, waaronder bijvoorbeeld Kalief Haroen al Rashid. Tegenover deze hooggecultiveerde heerser was de Europese Karel de Grote – onder ons gezegd en gezwegen – eigenlijk maar een boerenpummel.
De invloed van de kalief heeft zeker een rol gespeeld, toen Karel de Grote bij zijn hof in Aken een tuin liet aanleggen, die behalve een nutstuin ook al iets van het karakter van een siertuin liet vermoeden.

Op vlak van de ontwikkeling van de tuincultuur, was er echter nog een andere maatregel van Karel de Grote die vèrstrekkende gevolgen had:
Het Frankische rijk was eigenlijk slechts in naam één rijk. Het was een samenraapsel van landerijen en landgoederen, die slechts werden samengehouden doordat de heerser een groot deel van zijn tijd in het zadel doorbracht, en onverwacht nu eens hier en dan weer daar opdook, en zorgde dat ‘zijn’ orde werd gehandhaafd.
Daartoe vaardigde hij ook verordeningen uit, en de bekendste daarvan (want een van de weinige die in haar geheel bewaard is gebleven) is wel de ‘Capitulare de villis vel curtis imperialibus’, kortweg ‘Capitulare de villis’ genoemd. Het was een in heel wat hoofdstukken (Kapittels) verdeeld werk dat nauwkeurig beschreef hoe de goederen van de heerser doorheen het hele rijk op landbouwkundig vlak moesten beheerd worden.
In hoofdstuk 70 van dit voorschriftenboek staat een opsomming van de planten die op elk landgoed waar Karel de Grote wel eens kon verblijven, moesten gekweekt worden.

Die lijst van 73 planten vormt eigenlijk tot op heden een overzicht van de gewassen die je kan vinden in groententuinen van Midden-Italië« tot in Denemarken, en van de Atlantische kust tot in Polen. Wanneer je er bij stilstaat, dat er zo’n 300 typische moestuingewassen bestaan, dan is het wel indrukwekkend dat het Capitulare de vilis heeft bijgedragen tot de verspreiding van ruim een kwart daarvan over bijna heel Europa.

Groenten uit de Capitulare de Villis

De voedzaamste planten uit de Capitulare – want rijk aan eiwit en koolhydraten – zijn natuurlijk de peulvruchten. Tuinbonen, grauwe erwten en kikkererwten werden veelvuldig gebruikt in allerhande stoofschotels. Als men het in de Middeleeuwen over bonen had, moet je je daar niet onze hedendaagse sperzieboontjes bij voorstellen. Die stammen immers uit Amerika. Maar het geslacht Vicia (Wikke), waartoe de tuinboon behoort, is een groente die oorspronkelijk uit het Middellandse Zeegebied afkomstig is.

Naast peulvruchten omvatte de lijst in de Capitulare de Villis ook nog kool, koolrabi, selder, pastinaak, rapen, uien, amarant en tuinmelde, prei, knoflook, bieten…
In het lijstje komen ook een aantal groenten voor, die eerder een zuiders klimaat nodig hebben, zoals Kalebassen en Koloquinten (ook een lid uit de komkommerfamilie), meloenen en augurken. Het is niet duidelijk of die toendertijd enkel in de zuidelijker delen van het Frankische rijk werden gekweekt, of dat het klimaat toen iets zachter was dan tegenwoordig.

Eén tegenvaller was er voor me, toen ik de Capitulare de Villis napluisde:
Jaren geleden is me – door een lesgever van de opleiding Herborist van de Europese Academie – verteld dat Zevenblad een van de planten was die opgenomen was in deze plantenlijst. Volgens die informant was het doel van de lijst ook, om te voorzien in ‘wilde groenten’ in tijden van hongersnood. Die informatie heb ik dan ook een aantal keren voor waar doorverteld, maar niks hoor… geen zevenblad te ontdekken op de hele lijst!

(Wordt vervolgd)