Rooibos, mieren en nog wat

Rooibos - Foto: Winfried Bruenken - Creative Commons LicenseDe voorbije weken merk ik dat er regelmatig mensen op deze blog terechtkomen, op zoek naar informatie over Rooibos (dat één of twee keer in een commentaar ter sprake kwam). Hoog tijd dus om daar eens wat aandacht aan te besteden.
Vandaag eerst over een paar botanische aspecten, die zaken die heel vaak onbesproken blijven, in een volgend artikel wat meer over de voor- en nadelen van deze plant.

Rooibos, Asfalatus linearis, is een Zuid-Afrikaans struikje waarvan de blaadjes gebruikt worden als theekruid. Het is caffeïne-vrij, bevat erg weinig looistoffen, maar is rijk aan anti-oxidanten.
De plant, zoals op de foto te zien is overduidelijk een vlinderbloemige (zoals brem, erwten, bonen…), komt vooral voor in de streek die nu het Cederberg Natuurreservaat is, en het grootste deel van de wereldproductie van rooibos is uit die streek afkomstig. Het Cederberg Natuurreservaat bevindt zich in de botanische regio die bekend staat als het ‘Cape Floral Kingdom’. De Floral Kingdoms zijn een aantal streken op aarde die uitzonderlijk rijk zijn op vlak van plantengroei, en het Cape Floral Kingdom is hiervan het kleinste, en het rijkste, met 1 300 verschillende plantensoorten per 10 000 km².

Tot aan het einde van de 19de eeuw werd de plant vooral in het wild verzameld, in een plantengemeenschap die in het Afrikaans ‘Fynbos‘ wordt genoemd, en die gezien kan worden als het equivalent van het maquis in Mediterrane regio van Europa. De bodem bestaat uit arme en zure zandsteen. Er is weinig neerslag in de winter en de zomers zijn droog en heet.
Na het plukken worden de naaldvormige blaadjes kleingehakt en gekneusd, en in open lucht gedeeltelijk gedroogd, waarna men ze laat fermenteren.

Rooibos en mieren

Vooral vanaf 1930 werden pogingen ondernomen om de planten in plantages te kweken, maar men stuitte op het probleem dat de uiterst kleine zaden erg moeilijk te verzamelen waren. Net zoals brem zijn (grote) zaden met een plofje wegschiet, worden ook de minuscule rooiboszaden door de plant weggeslingerd. Bovendien bevatten de peulen van rooibos elk slechts één zaadje.
Het verhaal wordt verteld, dat een oude vrouw er toch steeds in slaagde grote zakken zaad in te leveren, in tegenstelling tot de vingerhoedjes vol die andere verzamelaars binnen brachten. Na lang aandringen vertelde ze haar geheim: toen ze op een dag tussen het zand naar zaden aan het zoeken was, had ze ontdekt dat een bepaald soort mier met de zaden rondsleepte. Ze volgde de mieren naar hun nest en brak dat open, en vond daar een heuse voorraadschuur.

Ik weet niet of dit verhaal letterlijk klopt, maar het is inderdaad zo, dat mieren het rooiboszaad verzamelen, en dat er ook tegenwoordig nog rooiboskwekers zouden zijn die het zaad verzamelen door mierennesten open te breken.
Inderdaad is ook rooibos één van die planten waarvan de zaden een ‘mierenbroodje’ bevatten. (Meer hierover in mijn berichtje over mierenplanten.)
Ik vond echter ook een artikel*, waarin gesuggereerd werd dat de teelt van Rooibos buiten Zuid-Afrika zo moeilijk blijkt omwille van de problemen van het localiseren van de zaden, en het belang van de locale mierenpopulaties hierbij. Dit lijkt er op te wijzen dat niet alle mieren even verlekkerd zijn op de zaden.

Ecologische aspecten van de Rooibos-teelt

Rooibos wordt door de inheemse bevolking van ‘Suid-Bokkeveld’ al sinds onheuglijke tijden in het wild verzameld.
Door de grote aandacht die Rooibos de laatste decennia vooral in Europa krijgt (in een volgend artikel vertel ik meer over de medicinale aspecten van het kruid), wordt het de struik ook economisch steeds interessanter.
De inwoners van Suid-Bokkeveld , een bevolkingsgroep die altijd arm en gemarginaliseerd was, blijken voor in hun geschiedenis economisch voordeel te kunnen puren uit de verkoop van biologisch gecertifieerde rooibosthee. Maar landeigenaars en oogsters wijzen steeds meer op het risico van over-oogsten van de thee in het wild.

Tegelijk staat ook het natuurlijke habitat van het ‘fynbos’ onder druk, met name omdat er steeds meer terrein in cultuur wordt gebracht voor de teelt van rooibos, die immers slechts in het zeer specifiek milieu groeit en dus niet zomaar zonder meer elders te kweken valt.

Rooibos is, zoals je in een volgend artikel zal lezen, een erg gezond kruid. Maar op dit ogenblik lijkt het toch belangrijk om even stil te staan bij de teeltwijze ervan. Biologische rooibosthee, die duurzaam (in het wild) geoogst is, lijkt op dit ogenblik een keuze die voldoende verantwoord is. Bij het drinken van conventioneel gekweekte rooibos is het goed om ook even stil te staan bij het feit dat deze teelt op den duur de biodiversiteit in het natuurlijke biotoop van de plant fiks onder druk dreigt te gaan zetten.

De foto van dit artikel is gemaakt door Winfried Bruenken en valt zoals het merendeel van de inhoud van dit blog onder een Creative Commons Licentie.

* Downes, David R. and Sarah A. Larid. Innovative Mechanisms for Sharing Benefits of Biodiversity and Related Knowledge: Case Studies on Geographical Indications and Trademarks. UNCTAD Biotrade Initiative 1999

Deze buttons respecteren je privacy (zie info):

5 thoughts on “Rooibos, mieren en nog wat

  1. Echt wel leuk om deze info te lezen. Ben eigelijk wel benieuwd of je rooibos in België kan houden ? De thee van rooibos is overheerlijk. Ik zoet rooibos altijd met zoethout, hmmm. Persoonlijk vind ik hem lekkerder dan rozenbottel.

    Fijne week nog.

  2. Ik vermoed dat rooibos in België nauwelijks te kweken is. In Zuid-Afrika is de teelt al praktisch beperkt tot de regio rond Suid Bokkenveld.
    Het struikje groeit het best op een droge, stenige bodem op een hoogte rond 450 meter, en wil weinig regen in de winter en nog minder in de zomer. Het plantje wil vooral een stikstofarme bodem. Al met al voorwaarden die je in België niet snel tegelijk vervuld zal zien.
    Ik zoet thee (rooibos of andere) eigenlijk nooit…

    1. Rooibos kan je inderdaad probleemloos drinken tijdens de zwangerschap…

      (Ik vind de Pickwick-versie b̬̬̬̬h, maar de spicy rooibos van de Pyramide is zalig Рmaar gezien de specerijen dus ook matig te gebruiken tijdens zwangerschap).

      Voor de meeste kruiden geldt overigens dat culinair gebruik wel kan tijdens zwangerschap.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.