AnneTannes Tuin

Zoekend naar historische informatie over vrouwenmantel vond ik deze foto van een plaatje in een botanische tuin, waarschijnlijk ergens in Zwitserland. (In de naam van het plantje zit natuurlijk een foutje, dat moet ‘Alchemilla xanthochlora’ zijn.)

Maar Leonhart Fuchs stond met het idee dat vrouwen en jonge meisjes steviger borsten kregen door er bladeren van vrouwenmantel op te leggen niet alleen: Ook Dodoens schrijft in zijn Cruijdeboeck:

Dit cruyt ghestooten ende op der vrouwen ende maechden borsten gheleyt maeckt die hert vast ende stijf.

En dat die 16de eeuwse mannen inderdaad van stevige borstjes hielden bewijst ten overvloede ook Mattioli, die in één van zijn kruidenboeken schrijft:

Indien vrouwen met het kookwater van dit kruid hun heimelijkheid wassen, trekt deze samen, alsof ze jonge maagden waren. Zulk water met een linnen doekje op de borsten gelegd, laat ze niet groter groeien. (Vertaling in: Heksenkruiden en Toverplanten)

Alchemilla en de alchemisten

Maar ook al vroeger, in de middeleeuwen, hadden geleerde heren al grote belangstelling voor de vrouwenmantel.
Ze schreven grote kracht toe aan de ‘dauwdruppels‘ op de plant, die ze hoopten te kunnen gebruiken om goud te maken, of die hen misschien zelfs naar de Steen de Wijzen zou kunnen leiden. Op die manier komt de Vrouwenmantel trouwens ook aan haar botanische naam. Alchemilla, vroeger Alchimilla, stamt behoorlijk rechtstreeks uit de Arabische wortel al-kèmiyè, waarvan de preciese wortels niet bekend zijn, maar wat in onze taal is overgenomen als alchemie.
(Al-kèmiyè zou kunnen verwijzen naar een oude benaming voor Egypte – ‘de rijke, zwarte (Nijl)gronden’, en is dan iets als ‘de kunst van de Egyptenaren’.
Andere verklaringen brengen het in verband met het Grieks ‘Khymatos’, ‘dat wat uitgegoten wordt’.
In de huidige betekenis kan iets van beide worden teruggevonden.)

Het Nederlandse ‘Vrouwenmantel’ (en het Engelse ‘Lady’s Mantle’, het Duitse ‘Frauenmantel’) verwijzen naar de vorm van de bladeren van de plant: door hun plooien en gelobde rand doen ze denken aan een ouderwetse schoudermantel, een pelerine, die door vrouwen werd gedragen. In sommige streken wordt de plant ook wel ‘Onze Lieve Vrouwenmantel’ genoemd, en dat zou er misschien op kunnen wijzen dat er een nog oudere heidense naam bestaat die op die manier gekerstend werd. Maar het is heel onwaarschijnlijk dat de plant in het verleden in onze streken ‘Freya’s mantel’ werd genoemd (wat sommige bronnen nochtans melden), want Freya is een godin uit de Noord-Europese mythologie, en werd hier niet vereerd. (Lees hierover ook dit artikel over goden- en godinnen in plantennamen.)

In het citaat op de foto wordt vrouwenmantel Synaw genoemd. Van dezelfde stam afkomstig zijn ook een aantal oude benamingen uit het Nederlandstalig gebied zoals Sinauw, synnauw enz…, woorden die allen terug te voeren zijn op het Oud-Duits ‘Sintau’, van sin (altijd) en tau (dauw), dus de altijd bedauwde plant. (Overigens, ook Zonnedauw, een plantje dat ook steeds bedekt is met glinsterende druppeltjes, als van dauw, werd vroeger synnauw, sindauw… genoemd.)

In een volgend artikel over Vrouwenmantel vertel ik wat meer over het gebruik van Vrouwenmantel in de hedendaagse fytotherapie.

De foto bij dit bericht valt niet onder een Creative Commons Licentie. Het copyright ervan berust bij Christoph Reinhardt.