Vanaf de eerste keer dat ik de naam ‘stinkende ballote’ (botanische naam: Ballota nigra) hoorde, ben ik gefascineerd door dat kruid. Er zat iets zo tegenstrijdigs in die naam: ‘Ballote’ heeft zo iets licht, springend, levendig…. Daar past helemaal geen ‘stinkend’ bij!
Het is een kruid dat ik pas een jaar of vijftien geleden leerde kennen: het is wel een inheemse plant, maar ze is vrij zeldzaam tot zeer zeldzaam, en in mijn geboortestreek niet streekeigen: Het is een plant van vrij droge, maar voedselrijke en kalkrijke gronden. In Nederlands Limburg heb ik haar wel eens gevonden, en ook aan de rand van de duinbossen in De Haan aan de Belgische kust.
Maar jawel hoor, intussen staat ze toch in mijn tuin, op een droge, voedselrijke maar weinig kalkrijke standplaats…. Ze gedijt daar best, maar woekert er niet zoals ze op een gunstige standplaats wel een schijnt te doen.
Erg opvallend is het niet, dit kruidje: Een typische lipbloemige, die tot ruim een meter hoog kan worden, die weinig uitbundig bloeit, met blad dat wat op dovenetel en hennepnetel lijkt…. En inderdaad, net zoals veel lipbloemigen heeft ook de stinkende ballote een heel eigen ‘aroma’, en dat aroma kan nauwelijks als aangenaam omschreven worden. Of het stinken is wat de ballote doet? Ach, lekker geuren doet ze niet, maar het is ook weer niet zo – vind ik, ik heb een vriend wel eens het tegendeel horen beweren – dat je vanop een afstand van ruim een meter al je neus ophaalt.
Het vreemde woord ‘Ballote’ is natuurlijk afgeleid van de botanische stam ‘Ballota’, die zelf weer zijn wortels heeft in het Griekse Ballotè, een woord dat al door Dioskorides werd gebruikt, maar waarvan de betekenis eigenlijk nog steeds onbekend is (al wordt het vaak, maar wellicht onterecht met ‘ballo’, werpen, in verband gebracht. Dit wordt dan verklaard vanuit de onaangename geur die zou maken dat je het kruid als je het plukt meteen wegwerpt, maar opnieuw: zo vreselijk is de geur nu ook weer niet… die uitleg doet een aasgeur, een poepgeur desnoods vermoeden, maar die richting gaat het niet uit… een wat duffe geur is het, meer niet.)
In de volksgeneeskunde schrijft men aan het kruid rustgevende en ontkrampende eigenschappen toe, en het werd dan ook wel toegepast bij nerveuze klachten, met name slaapproblemen en licht depressieve klachten, en bij hoest en andere luchtwegaandoeningen. Ik zeg ‘werd’ toegepast, omdat het kruid alvast in onze contreien toch erg in de vergeethoek is geraakt, wellicht ten dele door de toch weinig aangename geur en smaak.
En ik? ach ik laat het kruidje begaan… het heeft zijn plekje in mijn tuin, tegen een groepje hazelaars aan, en daar staat het onopvallend te bloeien….
Over de naam Ballota:
Prof. Oudemans (Verklaring van de beteekenis der geslachtsnamen, 1899) schrijft: was eigenlijk de naam van eene soort van Eik (Quercus Ballota van den tegenwoordigen tijd), maar tevens die van een hester uit de familie der Labiaten. Het Gr. ballootè is waarschijnlijk door samentrekking uit ballanootè (van ballanatotos, eikelvormig) ontstaan, terwijl de toepassing daarvan op den naam eener Labiaat haar oorsprong gehad mooge hebben in de gedrongen, eikelvormige bloemschikking (inflorescentie) van sommige Labiaten, zooals Prunella en Ajuga.
Volgends de laatste Heukels (2005) is de botanische naam thans Ballota nigra subsp. meridionalis.
Een oude volksnaam is kattenkruid! Een verwijzing hiernaar kom ik tegen bij Paque (De Vlaamsche volksnamen der Planten, 1896) – “De bladeren en bloemen, als aftreksel, worden gebruikt als prikkelend en versterkend middel en ook als wormen- en stuipenverdrijvend. De geur van deze plant is niet zonder uitwerksel op het nervensysteem der katten; haar geur trekt op die van kattepis.”
Dank je wel voor je aanvullingen…
Ik heb inderdaad de laatste Heukels, en ik merk nu pas, dat ik eigenlijk alleen de botanische geslachtsnaam, en niet de soortnaam in mijn stukje vermeld…
Tja, dat heb je soms met de vluchtigheid van een blog… Je steekt er een uurtje tijd in, maar vervolgens laat je het stukje op het internet los voor je het even hebt laten ‘narijpen’ 😉
Ook ik had wel iets aan narijping kunnen doen: ik zie dat ik wat tikfouten maakte Рbalanoot̬, balanotos (ipv ballanoot̬, ballanatotos!), heester (ipv hester), volgens (ipv volgends).
Thee van stinkende ballote heeft licht sedatieve eigenschappen. Ballote is net als meidoorn een bètablokker m.a.w. algemeen kalmerende werking en heeft bloeddrukverlagende eigenschappen. Gr